miércoles, 19 de diciembre de 2012

Bravo del Barrio, la reformemulo

Hispanaj amikoj esprimas al ni sian ĉagrenon vidi Esperanton senkreditigatan, en ilia lando, per la ridinda ĵurnalo titolita Esperanto kaj kiu estus tiel bone nomata Ĵurnalo de l'amoj de Sº Bravo del Barrio. Uni el ili skribas al ni sprite: «En la lernejo oni rakontis al ni, ke la herbo ne kreskis plu en la lokoj, tra kiuj estis pasinta la ĉevalo de Atila; kie pasis Sº B., tie la propagando de Esperanto estas neebla...
L'Espérantiste,  n-ro 65 (31 Majo 1903), p. 73 

Tiu ĉi citaĵo el franca revuo L'Espérantiste el la jaro 1903 montras (krom tio, ke senkompata kritikado inter esperantistoj ne estas entute nova afero), ke tiu sinjoro Bravo del Barrio estis almenaŭ polemika personulo en la hispana Esperanto-movado. Tamen oni ne devas forgesi, ke li estis unu el la pioniroj de la internacia lingvo en Hispanio.

Ĝis nun mi malmulte sciis pri Andrés Bravo del Barrio. Li ŝajne naskiĝis en Villarén de Valdivia en la jaro 1865 kaj en 1901 li ekkonis la lingvon de Zamenhof. Nur unu jaro poste, en 1902, Bravo del Barrio naskis la unuan Esperantan gazeton en Hispanio. La revuon li nomis simple Esperanto kaj eldonis ĝin en urbo Santander.

Elŝutu tiun ĉi revuon

La unua numero aperis en marto 1902 en formato 22x16 cm kaj ĝi eldoniĝis almenaŭ ĝis oktobro de la sama jaro (laŭ Takács ĝis 1903). Almenaŭ la 3-a numero estas preskaŭ ekskluzive en la hispana kaj ĝia enhavo aspektas tre bizara. Bravo del Barrio parolas pri siaj politikaj deziroj, pri sia alveno al Santandero («ĉi tien mi venis serĉante meritojn, renomon kaj sufiĉan kapitalon por purigi mian honoron kaj bonnomon perfortitajn») kaj li sendube dediĉas multe da spaco al sinlaŭdo.

La direktoro elstaras sian facilecon por lerni lingvojn kaj ne nur Esperanton:
Lastan 24-an de Aprilon mi ricevis hispanan gramatikon de la lingvo Blua kaj la 25-an je la oka matene mi jam respondis en Bolak, sen vortaro...

Pri la kialoj de la fia kromnomo «Ĵurnalo de l'amoj de Sº Bravo del Barrio», oni ankaŭ povas trovi spureton en tiu 3-a numero:
[...] ĉar estas virinoj kun pli grandaj kapabloj ol la viroj, kaj tiuj ĉi estas kiujn mi ŝatas, ĉar ili komprenas min kaj scios estimi min.

Eĉ la vendstrategio ŝajnas sufiĉe entrudiĝa laŭ la nuntempa vidpunkto:
Tiuj, kiuj ricevos tiun ĉi numeron kaj ne redonos ĝin estos konsiderataj abonintoj kaj devigataj pagi almenaŭ la gazetojn de unu kvaronjaro.

La plej grava esperantista revuo tiuepoka, Lingvo Internacia, unue bonvenigis la novan gazeton:

Lingvo Internacia, n-ro 4-5, 7-a jaro (aprilo-majo 1902), p. 64.

Sed tuj malfidis la nebrideblan reformemon de Bravo del Barrio, eĉ rilate al la hispana lingvo.
Kun plezuro ni rimarkis ke el la unua paĝo de l'gazeto malaperis la tekstoj skribitaj laŭ nova hispana ortografio. Ni ne estas malamikoj aŭ amikoj de ŝanĝo de la ortografio en nacilingvoj, sed ĉar oni varme disputas pri tiuj demandoj, ni devas zorge eviti miksi Esperanton kun tiaj aferoj.
Lingvo Internacia, n-ro 8,  7-a jaro (aŭgusto 1902), p. 104 

Same kiel la unua lernolibro en la hispana, la unua esperantista gazeto en Hispanio estis tre bizara. Bonŝance, en oktobro 1903, ekaperos La Suno Hispana, nova, pli serioza, grava kaj longviva gazeto dulingva por la propagando de Esperanto.

En tiu jaro 1903 Bravo del Barrio translokiĝis al Madrido, kiel klarigas artikolo pri Esperanto publikigita en ĵurnalo El Día. Laŭ la artikolo li «devis foriri» el Santandero kaj en Madrido «atendas la justicon, kiun li meritas». Laŭ la menciita artikolo, Bravo del Barrio prelegis pri Esperanto en Fomento de las Artes (progresigo de la artoj), kie li starigis fakon pri Esperanto.

En 1907 Andrés Bravo del Barrio kaj Ricardo Codorniu, inter aliaj, starigis la unuan madridan grupon (preziditan de José Perogordo). Samjare, Bravo del Barrio prezentis doktoran disertazion pri la problemo de helpa lingvo internacia («Problema de la lengua auxiliar internacional», Madrid, 1907, 176 folioj, 22 cm) en Universitato de Madrido.(1)

Tamen, ankoraŭ en tiu jaro 1907, Andrés Bravo del Barrio transiris al Ido.

En artikolo subskribita de li en La Vanguardia (1914-07-24, p. 15), Bravo del Barrio parolis pri la Universala Kongreso de Esperanto en Parizo, sed nur por elstarigi la unuan kongreson (konferencon) de Ido, kiun li tiam subtenis. La artikolo enhavas liajn kutimajn neprecizojn –ĝi mencias la neforgeseblan UK en Barcelono el la jaro 1911 (kiu fakte okazis en 1909) aŭ aludas al Ido kiel «litinguo internaciona»– kaj laŭdas la unuan kongreson okazontan en Luksemburgio en septembro 1914. La unua mondmilito malhelpis ambaŭ kongresojn kaj danĝere vundis la du artefaritajn lingvojn.

Sed Bravo del Barrio ne nur studis Esperanton, Bolakon kaj Idon, sed ankaŭ «elpensis» novan lingvon.  Li nomis ĝin Europeo kaj ĝin prezentis en 31-paĝa verketo eldonita en Madrido en 1914.

Elŝutu kiel PDF-dosieron

Bravo del Barrio ankaŭ interesiĝis pri la origino de la hispana lingvo en artikolo «El origen del castellano» publikigita en gazeto El Águila (jaro 1, n-ro 7) el urbeto Aguilar de Campoo kaj en la jaro 1920 li proponis nek Esperanton nek Idon nek Eŭropeon sed la hispanan kiel lingvo por la Ligo de Nacioj.

Noto
(1) La nepublikigita dizertacio konsulteblas en la universitata biblioteko.

Malgranda bibliografio de Andrés Bravo del Barrio
«El origen del castellano», El Águila (Aguilar de Campoo), 1914.
«Problema de la lengua auxiliar internacional», Madrid, 1907, 176 hojas, 22 cm. Nepublikigita doktora disertacio, Universitato de Madrido, fakultato pri filozofio kaj beletro, legita en 1907.
El europeo, lengua internacional facilísima. Gramatiko e krestomatio da Andrés Bravo del Barrio, 31 paĝoj, 15 cm, Madrid, El reformista pedagógico, 1914.


Aldonitaj dosieroj
Revuo Esperanto, n-ro 3 (1902-05-17).
A. Bravo del Barrio: El europeo, lengua internacional facilísima. Gramatiko e krestomatio da Andrés Bravo del Barrio, 31 pág, 15 cm, Madrid, El reformista pedagógico, 1914. (PDF pretigita danke al Biblioteko Molera).
«Hispanujo», L'Espérantiste, n-ro 65 (31 Majo 1903), p. 73. (PDF pretigita danke al Biblioteko Molera).
«El esperanto como lengua internacional», El Día (1903-04-20), p. 2.
A. Bravo del Barrio: «Un congreso. Idioma Internacional», La Vanguardia (1914-07-24), p. 15.

sábado, 15 de diciembre de 2012

Feliĉan Zamenhof-tagon


jueves, 6 de diciembre de 2012

Tri jaroj, cent blogeroj

Nun preskaŭ finiĝas la 125-a jara jubileo de la internacia lingvo. Tiu ĉi blogo naskiĝis antaŭ tri jaroj, la 6-an de decembro 2009, ĵus antaŭ alia jubileo de la esperantistaro, la 150-a jariĝo de la naskiĝtago de Zamenhof. Tiam mi ekesperantistiĝis (malgraŭ mi jam iom studis la lingvon ekstermovade en mia juneco).

Dum tiu ĉi lastaj jaroj mi blogis centfoje (tiu ĉi estas la centa blogero), ĉefe pri historio de Esperanto, malgraŭ tiu ne estis mia unua intenco. Unue mi skribis ĉefe hispane, sed iom post iom esperanto iĝis la ĉefa lingvo de Esperantaj Bitoj.


Tiu ĉi blogo estas por mi ankaŭ ilo por konatiĝi kun esperantistoj el la tuta mondo. Ekzemple, en la unua blogero mi menciis artikolon, kiu parolis pri esperanto kiel lingvo 2.0. La aŭtoron, Toño del Barrio, mi tiam ne konis, sed mi ofte stumblis sur liaj artikoloj guglante en la reto. Li poste multe helpis diskonigi mian blogon kun sia nelacebla reta agado kaj mi eĉ malkovris, ke li estas el karno kaj sango dum vespermanĝo en Barcelono kun li kaj la plurvizaĝa Viktoro.


Projektoj
Kelkajn projektojn mi preskaŭ forgesis, kiel rakonti la esperantistan historion de urboj, urbetoj kaj vilaĝojn sub la preteksto de pluraj stratoj Zamenhof. Tamen mi ŝatas foti stratŝildojn kaj ili ofte kaŝas elstaraj eventoj de la E-movado. Mia Tujtera nomo ankoraŭ memorigas min tiun ĉi projekton.


Aliaj projektoj rilatas al enretigo de historiaj libroj kaj gazetoj. Mi iam fotis la 12 numerojn de revuo Jen kiel aldonaĵon al blogero pri tiu humora revuo; ĝi aperis en Barcelono dum la jaro de la 5-a Universala Kongreso en tiu (mia) urbo.

Pli temporaba projekto estas la enretigo kaj eta komentado de Literatura Mondo, beletra revuo eldonita en Budapeŝto en tri periodoj inter la jaroj 1922 kaj 1949. Mi posedas nur kelkajn dekojn el la originalaj ekzempleroj. La aliaj aperas danke al Aŭstra Nacia Biblioteko kaj al la helpemo de Muzeo de Esperanto de Subirats kaj Biblioteko Molera.


Ĉi rilate, mi ankaŭ ŝatas elstarigi la Bitotekon de HEF, zorgita de Ana Manero. Ĝi celis kunigi bitigitajn aŭ rekte bitajn librojn, gazetojn kaj aliajn dokumentojn en aŭ pri esperanto kaj bonvenigas ĉiujn kontribuojn.

Alia temo pri kiu mi interesiĝas estas la komuna retkatalogo. Ĝi celas pretigi ilon, kiu ebligos serĉi bibliografiajn rikordojn de esperantaj libroj, gazetoj, ktp en pluraj fakaj bibliotekaj samtempe. Por tiu agado ekzistas Guglo-grupo Bibliotekoj. Kiel eta kontribuo mi helpis enretigi la katalogon de la Muzeo de Esperanto de Subirats, tiun de Biblioteko Molera (Moià) kaj, nu, eĉ mian biblioteketon.




La sep plej legitaj blogeroj
Malgraŭ nun pli ol la duono de la blogeroj estas en esperanto, la plimulto de la plej legitaj estas en la hispana.

7.  Esperanto a la malagueña: el curioso libro 36 
Artikolo pri la tre bizara kaj iom hereza unua lernolibro de Esperanto en la hispana. La libro aperis en 1890 kaj verkis ĝin J. Rodríguez Huertas.

6. Barcelono kuŝas ankoraŭ apud la Mediteraneo
Blogero en esperanto pri la 5-a kongreso en Barcelono. Pri la 5-a UK mi blogis plurfoje laŭ malsamaj vidpunktoj (serĉu «5-a UK» en la dekstra serĉilo).

5. Alicio en Esperantujo
Okaze de la premiero en hispanaj kinejoj de la filmo Alicio en mirlando el Tim Burton, mi blogis pri la esperantaj tradukoj de la genia verko de Lewis Carroll.

4. Teclado en Esperanto en MacOS 
Praktika blogero pri la uzado de ĉapelitaj literoj en mastrumsistemo MacOS. Dankon al mia amiko JaumeB, kiu ĉiam helpas min rilate al teknikaj aferoj.

3. Estampas de mayo de 1968
En majo 1968 studentoj strikis en Francio, samtempe en Sant Pau d'Ordal oni inaŭguris la Hispana Espeanto-Muzeo kaj en Madrido oni preparis la 53-an UK sub la alta protektado de Franco.

2. La biblia verde
Izrael Lejzerowicz verkis genian satiron pri Esperantujo en sia El la Verda Biblio”. Lejzerowicz mortis en 1942 en Treblinka. Aliaj esperantistoj suferis similan sorton sub la nazia teroro.

1. La enigmática lengua del doctor X
Kurioze la plej legita artikolo el tiu ĉi blogo ne tiom rilatis al esperanto kiom al la laboro de Zamenhof pri la jida lingvo. Zamenhof verkis la unuan gramatikon de la jida lingvo kaj faris kelkajn revoluciajn proponojn. La influo de tiu laboro en esperanto restas evidenta. Eble ĉar ĝi estis la plej legita artikolo mi esperantigis ĝin.


Spuroj
Kelkaj el la artikoloj de tiu ĉi blogo aperis poste aliloke:
Gary Mickle germanigis la artikolon «Petro» en sia blogo.
Radio Verda legis la blogeron «La plej juna tradukistino» en sia 177-a elsendo.
La Ondo de Esperanto publikigis sub la titolo «Kongreso en urbeto» mia blogero «Gigantoj kaj muelejoj» pri la hispana kongreso en Almagro.



Kuriozaĵoj
1462 Zamenhof estas la nomo de asteroido kaj speco de likeno ricevis la sciencan nomon Zamenhofia. Usona tipdesegnisto Jason Castle ankaŭ kreis novan tiparon honore al la patro de Esperanto kaj mi uzas gin en la titolo de tiu ĉi blogo.




Enhavtabelo
En la dekstra parto de la blogo ĉiam aperas la enhavtabelo. Ĝi klasifikas la artikolojn en ok kategorioj: historio (38 blogeroj), lingvo (14), literaturo (11), movado (23), kuriozaĵoj (10), Eo-elektronike (10), strato Zamenhof (5) kaj aliaj (5). Kelkaj artikoloj enestas en pli ol unu kategorio.
Jen ĝia nuna stato:

Historio
Białystok, 1859 (2009-12) es
Ulica Zielona, 6 (2009-12) es
Lázar Márkovich (2009-12) es
Esperanto y Shoá (2010-01) es
La Esperantisto (1889-1895) (2010-02) es
Feliĉan paskon (2010-04) es
De Sant Jordis, quijotes y Don Kiĥoto (2010-04) es
Estampas de mayo de 1968 (2010-04) es
La enigmática lengua del Doctor X (2010-07) es
Chautauqua, 1909 (2010-10) es
La traductora más precoz (2010-10) es
La plej juna tradukistino (2010-10) eo
Un esperantista en el Titanic (2010-11) es
La homo kiu en nur du horoj jam povas legi esperante (2010-11) eo
Esperantistas en el café Continental (1909) es
Esperantujo perdas sian BBC-on (2011-02) eo
Esperanto a la malagueña: el curioso libro 36 (1890) (2011-02) es
La plej ŝika tosto por esperanto (2011-02) eo
Samloke antaŭ 103 jaroj (2011-11) eo
Naskiĝas literaturamondo.org (2011-12) eo
«Barcelono kuŝas ankoraŭ apud la Mediteraneo» (1909) (2012-01) eo
Magdalena, campeón en el Parque (1909) (2012-01) es
Magdalena venkas en la Parko (1909) (2012-02) eo
Maria, Klara, Teresa, Marie, Marta (2012-03) eo
La enigma lingvo de Doktoro X (2012-03) eo
Spite ĉio (2012-05) eo
A pesar de todo («Spite ĉio») (2012-05) es
La plej fundamenta supo (2012-05) eo
Jen la laŭroj (2012-07) eo
El congreso que nunca fue (2012-07) es
125 jaroj de Esperanto (2012-07) eo
Ĉu vi fajfas esperante (2012-09) eo
Papilia efiko (2012-10) eo
Esperantista vilaĝo (2012-11) eo
Català i esperanto, llengües de ciència (2012-11) ca eo
«Desas leco felo» (2012-11) es
Pi y Margall, federalista y esperantista (2011-11) es


Lingvo
01022010 (2010-02) eo
El mes de Augusto (2010-02) es
Petro (2010-03) es
Literaturo 
La biblia verde (2010-01) es-eo
Neununflanka modernemo (1931) (2010-11) eo
Naskiĝas literaturamondo.org (2011-12) eo
Timpo, tampo, tompo (2011-12) eo
Platero kaj ni (2012-06) eo



Movado
Acte a la Reial Academia de Medicina de Catalunya (2009-12) ca
TV Esperanto (2009-12) es
El 150 aniversario de Zamenhof en la red (2009-12) es
En la mesa de disección (2009-12) es

Kuriozaĵoj
Dos oportunidades perdidas (2009-12) es
Du fotoj (2009-12) eo
La origino de la spesoj (2010-01) es
01022010 (2010-02) eo
El mes de Augusto (2010-02) es
La krucenigmo de Literatura Mondo (2010-02) es
Hat-triko, ktp (2010-04) eo
Pri anasoj kaj ananasoj (2010-04) eo
En la katakombo (2011-02) eo
Samloke antaŭ 103 jaroj (2011-11) eo


E-o elektronike
Ĉapelitaj literoj (2009-12) es
Esperanta programaro (2010-01) es
Teclado en esperanto en MacOS (2010-04) es
#esperanto TT en Esperantujo (2010-12) eo
Nova tiparo Zamenhof (2011-02) eo
Retkatalogo de Muzeo de Esperanto de Subirats (2011-11)  eo
Sen skanilo mi skanas (2012-06) eo


Strato Zamenhof
Strato Zamenhof eo
Barcelono (2010-04) eo
Krakovo (2010-04) eo
Zaragozo (2010-06) eo
Sant Pau d'Ordal (2010-10) eo


Aliaj
Presentación (2009-12) es
Aragona Lingvo (E-o tago) (2009-12) ar-eo
Capablanca kaj la marsloĝanto (2010-01) eo
Sekvonta (persono) (2010-01) eo
Solidareco kun Japanio (2011-03) eo