jueves, 20 de diciembre de 2018

La Suno Hispana (1)

La enbitiga laboro daŭre kreskadas en Biblioteko Molera. Post la tria epoko de Kataluna Esperantisto, nun la unua serio de La Suno Hispana (1903-1910) estas enretigita.

Unua numero de La Suno Hispana (oktobro 1903)

La Suno Hispana naskiĝis kiel oficiala organo de Hispana Societo por la Propagando de la Lingvo Internacia Esperanto, grupo fondita «dank' al la ago senĉesa de nia senlaciĝa apostolo» Ricardo Codorníu kaj prezidita de Rodríguez Huertas. Tiam ekzistis en Hispanio nur tri E-grupoj, en Logroño Murcia kaj Valencia,(1) sed la afero rapide ŝanĝis kaj la E-grupoj multobliĝis.

Listo de esperantistaj grupoj en Hispanio (LSH, decembro 1907)

La ĉefredaktoro kaj ĉefa instiganto de LSH estis Vicente Inglada (1879-1949), militisto, profesoro de astronomio, direktoro de seismologia observatorio en Toledo, membro de la scienciaj akademioj de Barcelona, Madrid kaj Córdoba. Li lernis la internacian lingvon en kurso de Ramón Andreu en Madrid en la jaro 1899 kaj baldaŭ verkis etan gramatikon kaj vortareton.

Poŝtkarto de Vicente Inglada

La Suno Hispana estis ĉefe movada gazeto.
La modesta gazeto kiu aperas hodiaŭ kiel organo oficiala de la «Hispana Societo por la propagando de Esperanto», estas tute nedependanta de iaj ajn ideoj politikaj, religiaj, socialaj, kc.: ĝi nur celas disvastigi la belan lingvon internacian Esperanton, kiu tiel favoran akcepton ricevis en ĉiuj civilizitaj nacioj kaj tiel rapide progresis dum la lastaj jaroj.
LSH,  n-ro 1 (oktobro 1903), p. 3

Dum la unua periodo, LSH publikiĝis de oktobro 1903 ĝis junio 1910. Aperis entute 78 kajeroj, kies plejmulto estis 16-paĝaj. Tiuj paĝoj ebligas pli bone kompreni la antaŭeniron kaj sorto-batojn de la esperanta movado.

Malgraŭ lernado de Esperanto estas multe pli facila ol tiu de aliaj lingvoj, ĝi ankaŭ postulas tempon kaj penadon. Estas konata ĉi rilate la anekdoto pri Tolstoj, kiu ŝajne kapablis legi Esperanton post nur du horoj. Similan okazintaĵon raportas LSH en decembro 1905 sub titolo «Nova esperantisto». Vicente Inglada donacis al stabestro generalo Luis Moncada ekzemplerojn el siaj verkoj Lernolibro kaj ekzercoj de la lingvo internacia Esperanto kaj Vortaro esperanta-hispana kaj hispana-esperanta. La sekvantan tagon, Inglada ricevis jenan leteron el Moncada.

LSH, n-ro 24 (decembro 1905), p. 184

Malmultajn tagojn poste Moncada esperantigis rakonton «La kvincent ĉevaloj de la profeto» kaj la 2an de novembro li verkis rekte en Esperanto rakonton «La plej malfeliĉa el ĉiuj». La rakonto de la militisto kaj nova esperantisto aperis en la sama numero de decembro 1905.

Moncada partoprenis la kongreso en Gèneve kaj je sia reveno estis elektita prezidanto de la valencia grupo.

LSH, n-ro 26 (februaro 1906)

En 1907 René de Saussure, frato de la mondfama lingvisto Ferdinand, proponis sistemon de internacia helpa mono.(2)
La internacia mono devas esti tiel neŭtra kiel la internacia lingvo, ĉar la principo de helpa mono estas tute simila al tiu de helpa lingvo, t. e. la helpmonon estas nur perilo inter fremduloj kaj neniel celas forigi la naciajn monojn.

La novaĵo pri la kreado de esperanta monunuo kaj karikaturo de René de Saussure

La speso, spesdeko kaj spesmilo baldaŭ estis uzataj en Esperantujo.

La nuntempa esperantistaro festas la Zamenhofan-tagon ĉiu 15an de decembro, naskiĝdatreveno de la Majstro, kaj ankaŭ la Esperanto-tagon aŭ tagon de lingvo-justeco la 26an de julio, ĉar en tiu dato (laŭ la nuna gregoria kalendaro) estis presita en Varsovio la Unua Libro.

Tamen,  en 1907, oni festis tiu tagon, almenaŭ en Hispanio, la 21an de julio.

LSH, n-ro 44 (aŭgusto 1907), p. 110

La afero ne estas ankoraŭ tiom klara. Zamenhof mem klarigis, ke «laŭ lastaj esploroj, faritaj de li mem, montriĝis ke»:
1) La dato en kiu la unua libro pri Esperanto ricevis la cenzuran permeson estis ne la 21a de Julio, sed la 2a de Junio (21a de Majo laŭ rusa kalendaro).

kaj proponis festi «la daton de 17a de Decembro (dato de la unua festo esperantista en la jaro 1878)».(3)

Du ĉefaj rubrikoj de LSH dum tiu ĉi unua periodo estis Sciigoj kaj Bibliografio. La unua elmontras la viglecon de la movado: kreado de novaj esperantaj grupoj, multobligado de kursoj, propaganda kaj disvastiga agado.

La dua informas pri la tiama eldonado en pluraj eŭropaj landoj. Dum tiuj jaroj, oni publikigis amason da vortaroj, lernolibroj aŭ tradukoj de ĉefverkoj de eŭropa literaturo. Zamenhof mem pretigis tiam la unuajn tradukojn el libroj de la Biblio.

LSH, n-ro 47 (oktobro 1907), p. 153

Ankaŭ verkoj pri projektoj ne nur lingvaj havis sian lokon en rubriko Bibliografio, kiel Projet réalisable en six mois d'un État Espérantiste Indépendant, verkita en la franca de Gustave Roy:
Tiu ĉi broŝuro [...] celas pruvi, ke facile oni povus fari el Moresnet neŭtre sendependan esperantistan landon.
LSH, n-ro 52 (aprilo 1908), p. 59

LSH ankaŭ republikigis la ĉefajn artikolojn de la esperanta gazetaro, iame en hispana lingvo (ekz. «¿El latín ó el esperanto?»)(4). La ebla reformo de Esperanto estis grava temo dum tiuj jaroj, kaj inter la ĉefaj kontraŭreformistoj elstaris Louis de Beaufront, kiu poste iĝis defendanto de ido.

Plej formale kaj plej energie ni protestas kontraŭ la rajto, kiun ĵus arogis al si –kaj malgraŭ la nedubeble kontraŭa respondo de D-ro Zamenhof– unu ĵurnalo, kiu pretendas servi al nia afero en Ameriko.
LSH, n-ro 8 (majo 1904), p-oj 113-114 

«La protesto», republikigita el L'Esperantiste,(5) rilatis al kanada gazeto La Lumo, kiu en 1904 komencis uzi reformistan alfabeton. Rilate al reformoj, ankaŭ elstaras pro ĝia graveco la «Cirkulera-Letero de D-ro L. L. Zamenhof», (6)  «Pri reformoj en Esperanto» (ankaŭ de Zamenhof) (7) kaj «El la historio de reformoj» (Grabowski)(8)

En januaro 1905, post trimonata paŭzo, LSH reaperis. La unua UK jam briletis sur la horizonto.

LSH, n-ro 13 (januaro 1905), p. 3

Ekde tiu numero, la novaĵoj pri la aranĝo de UK-oj (Boulogne-sur-Mer, Gèneve, Cambridge, Dresde) kaj poste la informoj pri ili okupis multaj paĝoj de LSH.

En 1908, la Universala Kongreso (tiam nomita Internacia) okazis en Dresde kaj tie oni aprobis okazigi du kongresojn dum la jaro 1909.
Laŭ la decido aprobita en la Dresdena Kongreso, en la venonta jaro okazos du internaciaj esperantistaj kongresoj, unu en Chautauqua (Norda Ameriko), la alia en Barcelono. Por eviti konfuzojn kaj ĉar la Amerika okazos antaŭ ol la nia, tiu de Chautauqua estas nomita Kvina Kongreso, tiu de Barcelona Sesa.

La kongreso en Chautauqua neniam okazis kaj tiu de Barcelona iĝis la 5-a. Pri la klopodoj de Loka Komitato por okazigi tre grandan kaj sukcesan kongreson kaj la unuajn internaciajn florajn ludojn, oni povas detale legi sur la paĝoj de La Suno Hispana. Ĉio iris glate, eĉ la reĝo apogis la kongreson.

LSH, n-ro 64 (aprilo 1909), gazetkapo

Ĉio estis sub kontrolo: vojaĝo, hoteloj aŭ menuo por vegetaranoj.

LSH, n-ro 68 (aŭgusto 1909), p. 102

Sed, fine de julio 1909, eksplodis la Tragika Semajno en Barcelono. Anarkiista Solidaridad Obrera kunvokis generalan strikon la lundon 26an de julio. Mardon alvenis novaĵon pri la morto de 1200 rezervanoj en Maroko. La kontraŭmilita protesto iĝis ankaŭ kontraŭklerikala. Pluraj preĝejoj estis forbrulitaj kaj pli ol cent homoj pereis.

Preĝejo bruligita dum la Tragika Semajno

La Loka Komitato, tamen, opiniis jene:
Ni povas laŭte diri, ke la eksterlanda gazetaro tiel trograndigis la faktojn en Barcelono okazintajn, ke ofte, legante ĝin, la rido aperus sur niaj lipoj se ni ne pensus, ke tiuj trograndigoj kaj mensogoj malfeliĉe timigis multajn samideanojn, kiuj kompreneble, kiam ili fariĝis Esperantistoj faris ĉiun promeson eblan, ekcepte la promeson travivi gravan danĝeron.
LSH, n-ro 69 (septembro 1909), p. 161

La kongreso finfine okazis. Zamenhof vizitis Barcelonon kaj 1287 kongresanoj partoprenis. En la unua numero de 1910, Ángel Novejarque prezentis longan raporton pri la kongreso.

LSH, n-ro 73 (januaro 1910), p. 3

Novejarque estis konata en Hispanio kiel la «majstro de la hieroglifoj» kaj kunlaboris en ABC, Blanco y negro, Heraldo de Madrid, Alrededor del mundo, La Ilustración española y americana, La Actualidad kaj pluraj aliaj. Ekde januaro 1908, Novejarque verkis «rubrikon laŭ sia specialeco» kaj dum la jaro 1910 ankaŭ proponis plurajn ŝakproblemojn.

LSH, n-ro 77 (decembro 1910), p. 68

Ekde januaro 1908, aperis alia interesa rubriko en la hispana por solvi gramatikajn dubojn de la legantaro, kiel la taŭgan uzadon de akuzativo aŭ prefiksoj.

LSH, n-ro 48 (decembro 1907), p. 161

Beletraĵoj

LSH ne elstaras el literatura vidpunkto. Tamen, ĝi klopodis disvastigi en Esperantujo hispanajn beletraĵojn.

En 1906, LSH ekpublikigis per apartaj kajeroj La jeso de knabinoj, triakta komedio de Leandro Fernández de Moratín. La hispana originalo sukcesegis dum la unuaj jaroj de la 19-a jarcento en madrida teatro antaŭ ol esti malpermesita (1815) kaj poste cenzurita (1834). Ĉefrolulino estas 16-jaraĝa knabino Francisca, al kiu patrino devigas edziniĝi kun 59-jaraĝa Don Diego. Don Karlos, nevo de Don Diego, kompletas la amtriangulon. La teatraĵo sin tenas al la novklasikismo (nur unu ago en nur unu loko dum nur unu tago) kaj al Teorio de la Komedio de la aŭtoro: ĝi okazas en gastejo de urbo Alcalá de Henares de la sepa horo vespere ĝis la kvina matene kaj per ĝiaj dialogoj la verko celas «primoki la komunajn malvirtojn kaj erarojn de la socio, kaj, do, rekomendi  la veron kaj la virton».

La jeso de knabinoj estis publikigita kiel libron en 1907 ene de Biblioteko de «La Suno Hispana».

La jeso de knabinoj (1907)

La teatraĵo elektita en 1909 estis La nesia hejmo de Jacinto Benavente. Ĉi-foje, la triangulon formis du fratoj kaj la edzino de unu el ili. La esperantigon verkis la ĉefredaktoro de LSH Vicente Inglada, kiu ankaŭ elhispanigis plurajn aliajn verkojn de Benavente.

La nesia hejmo (1909)

Aliaj plej malgrandaj beletraĵoj aperis ene de la revuo, ofte jam publikigitaj aliloke, kiel ekzemple La ombro de Andersen, tradukita de Zamenhof mem.

En 1905 oni festis la trian centjarigon de El Quijote. Por la tiujara februaro numero de LSH, Vicente Inglada tradukis la antaŭparolon de la verko (1905, p. 23) kaj en la 17-a numero  (majo 1905), plene dediĉita al la ĉefverko de Cervantes, aperis esperantigoj de pluraj eroj de tiu grava romano. La hispana esperantistaro obstine laboradis por eldoni Don Kiĥoto en la internacia lingvo kaj finfine Fundación Esperanto aperigis tradukon de Fernando de Diego en 1977.

Tradukoj de 5-ĉapitroj (Pujulà) kaj de la tuta verko (De Diego)

NOTOJ

(1) De la dua numero LSH iĝis ankaŭ oficiala organo de la grupoj de Valencia kaj Murcia.
(2) LSH, n-ro 43 (julio 1907), p. 97.
(3) LSH, n-ro 48 (decembro 1907), p. 178
(4) LSH, n-ro 10 (julio 1904), p-oj. 145-146.
(5) L'Espérantiste, nr-o 4(76), 7a-jaro (1904-04-30), p. 61
(6) LSH, n-ro 50 (februaro 1908), p-oj. 17-19.
(7) LSH, n-ro 41 (majo 1907), p-oj. 61-64.
(8) LSH, n-ro 55 (julio 1908), p. 107-109.

domingo, 16 de diciembre de 2018

Pri sagoj, biciklistoj kaj esperantistoj

Pasko estas tempo por sagoj. Ĉie en Eŭropo oni aranĝas tiujn ne konkuremajn longdistancajn biciklajn vojiradojn. Temas pri porteama formo de breveto.

Estis en la jaro 1947 kiam unuafoje ekiradis la plej konata el ĉiuj randonistaj sagoj, la Flèche Vélocio.

Atestigilo de breveto

Sed... plibone de la komenco komenci.

La 12-an junio 1897, aro de dekdu biciklistoj sub la gvidado de venezia skulptisto Vito Pardo sin proponis traveturi ĉiujn 230 kilometrojn el Romo al Napolo en nur unu tago, de suneliro al sunsubiro.  Naŭ biciklamantoj atingis la celon finigante tiun unuan randonée de la historio. Ili, kaj tiuj kiuj biciklis la saman vojiradon inverse nur kelkaj tagoj poste, estis nomitaj audaci (aŭdacaj) de la tiama gazetaro. Tiel naskiĝis en Italio la gruppi audax. Oni rajtis eniri tiujn grupojn post bicikli memstare 200 kilometrojn de suneliro al sunsubiro.

Vito Pardo (1872-1933)

Dume, en Francio, aro de vélocipédistes gvidataj de Paul de Vivie fondis en 1890 la klubon Touring Club de France. La fondintoj sin sentis seniluziigitaj, ĉar la Union Vélocipédique de France nur zorgis pri konkurema biciklado.

Kovrilo de monata gazeto de Touring Club de France (junio 1891)

Paul de Vivie (1853-1930), pli konata per kromnomo Vélocio, estis fondinta La Manufacture Stéphanoise de Cycles «La Gauloise» en lia hejmurbo Saint Étienne. En tiu konstruejo de bicikloj, Vélocio elpensis plurajn teknikajn novigadojn, kiel stirilon «por batali kontraŭ la vento», aŭ du-ĉenan mekanismon, kiu ebligis la uzadon de kvar malsamajn multobligadon.


La du-ĉena biciklo de Vélocio konservita en Musée d'Art et Industrie de Saint-Etienne

Krom teknikaj elpensaĵoj, Vélocio metis la fundamentojn de bicikloturismo (vorto elpensita de li) kaj diskonigis liajn diagonalojn kaj aliajn vojiradojn el Saint Étienne ĝis la Provenco dum Pasko.


La sep reguloj de Vélocio ankoraŭ validas por travivi breveton.
1. Haltu malofte kaj malmulte por ne perdi la emon.
2. Manĝu malpeze kaj ofte: manĝu antaŭ vi malsatas, trinku antaŭ vi soifas.
3- Neniam atingu ekstreman lacecon, kiu evidentas per manko de apetito kaj dormo.
4- Kovru sin antaŭ ol senti sin malvarma, malkovru sin antaŭ ol senti sin varma kaj ne timu elmeti la haŭton sub la suno, al la aero, al la akvo.
5- Forigu el la dieto, almenaŭ dum la vojo, vinon, viandon kaj tabakon.
6- Neniam elĉerpiĝu viajn fortojn, strebu laŭmezure, precipe dum la unuaj horoj kiam vi estas tentata strebi tro multe ĉar vi sentas plena de forto.
7- Neniam pedalu per nura memestimo.

Vélocio sur sia du-ĉena biciklo 

En 1947, Audax Club Parisien estigis Flèche-n Vélocio, omaĝe al la veturadoj de Vivie al la Provenco dum la Paskaj tagoj. Temas pri teama biciklado de 3 ĝis 5 maŝinoj (tandemoj kalkulas kiel unu maŝinon), kiuj devas alveni kune al la koncentriĝo post bicikli minimume 360 kilometrojn dum 24 horoj.(1)

Insigno de Flèche Vélocio

Esperantistaj flagoj

Onidire, Vélocio interesiĝis pri la internacia lingvo. Fakte, esperantistaj karavanoj estis iom similaj al nunaj sagoj. En la jaro 1908, Henri de Coppet, fondinto de Touring Club de France kaj poste prezidanto de Audax Club Parisien en 1915-1916, proponis aranĝi biciklan karavanon por ĉeesti la tiujaran universalan kongreson en Dresdeno.

Afiŝo de la 4-a UK en Dresdeno

De Coppet estis instruisto kaj tre aktiva esperantisto, kiu iom poste ĉefredaktis informilon La Dek-Sepa. Li proponis ekbicikli el Stutgarto por viziti Nurenbergon, Bayreuth kaj Karlsbad antaŭ ol atingi Dresdenon tra la Saksa Svisujo. La bicikla karavano, kiu daŭrus 6-7 tagojn, po 100 kilometroj ĉiutage, estus interesplena kiel propagandilo por la internacia lingvo.

Gazetkapo de la unua numero de La Dek-Sepa (decembro 1910)

Pri la bicikloj, De Coppet rekomendis jene
[L]a du multigadoj konsilindaj por fari agrable tiun vojaĝon estas 2 Met. 50 por la malgranda kaj 5 Met. por la granda, ĉar la vojiro enhavas, en kelkaj partoj, iom penigajn deklivojn!
Tiuj, kiuj posedas maŝinojn provizitan nur je unu multigado devos elekti 4 Met. 40 maksimume!
«Bicicleda karavano en Germanujon», 
La Revuo, 1907, aldonaĵoj, p. 76

Esperantistoj jam partoprenis la «Vélocio-tagon». Tiu ĉiujara kunveno de centoj da biciklistoj «memore al la pioniro de Vivie» jam ekzistis pluraj jaroj antaŭ ol la estiĝo de la unua Flèche Vélocio.

Franca Esperantisto, 6-a Jaro, n-ro 44 (marto 1938), p. 42

Dum la silvestra nokto de 1979, kadre de la Internacia Seminario de Germana Esperanto-Junularo, fondiĝis BEMI (Biciklista Esperantista Movado Internacia), kiu de 1982 aranĝas biciklajn karavanojn al esperantaj kongresoj kaj eventoj.

BEMI-anoj sur ponto L. L. Zamenhof en Boulazac (Francio); fonto: Vikipedio

En 2017, BEMI-teamo ekbiciklis el Kelmis (en la iama Neŭtrala Moresnet, kie Wilhelm Molly provis krei Amikejon, la unuan Esperantan region) por alveni al Utrecht, celpunkto de la Nederlanda Sago.

Itinero de la BEMI-teamo

Noto

1. La unua sago ekiradis el Notre-Dame (Parizo) kaj tiam nur unu teamo partoprenis. Ĝia celo estis bicikli la plejeble longa distanco dum 24 horoj.

sábado, 15 de diciembre de 2018

De ciclistas, flechas y esperanto


Pascua es época de flechas. Por toda Europa se celebran estos recorridos de ciclismo de gran fondo de carácter no competitivo. Se trata de una forma de brevet por equipos no muy conocida en España (sólo once equipos finalizaron la Flecha Ibérica en 2017).(1)

Fue en 1947 cuando se celebró por primera vez la más famosa de todas las flechas, la Flèche Vélocio.

Carnet de un brevet

Pero mejor empezar por el principio.

El 12 de junio de 1897, un grupo de una docena de ciclistas encabezados por el escultor veneciano Vito Pardo se propuso recorrer los 230 kilómetros que separan Roma de Nápoles en una sola jornada, de sol a sol. Los nueve finishers que completaron lo que puede considerarse la primera randonnée de la historia (y quienes llevaron a cabo una repetición de la ruta en sentido inverso pocos días después) fueron calificados de audaci por la prensa de la época. Así surgieron en Italia los gruppi audax, a los cuales uno podía inscribirse después de recorrer sin asistencia ninguna 200 kilómetros entre la salida y la puesta del sol.

Vito Pardo (1872-1933)

Entretanto, en Francia, un grupo de vélocipédistes encabezado por Paul de Vivie había fundado en 1890 el Touring Club de France. Los fundadores se sentían desilusionados por el hecho de que la Union Vélocipédique de France se limitara casi en exclusiva al ciclismo de competición.

Cubierta de la revista del Touring Club de France (junio de 1891)

Paul de Vivie (1853-1930), conocido con el sobrenombre de Vélocio, había fundado La Manufacture Stéphanoise de Cycles «La Gauloise» en su Saint Étienne natal. En esa fábrica de bicicletas, Vélocio concibió diversas innovaciones técnicas, como un manillar «para luchar contra el viento», o un mecanismo de doble cadena que permitía hasta cuatro desarrollos diferentes.


La bicicleta de doble cadena de Vélocio se conserva en el Museo de Arte e Industria de Saint-Etienne

Más allá de las invenciones técnicas, Vélocio sentó las bases del cicloturismo (palabra acuñada por él) e hizo célebres sus diagonales y otros recorridos desde Saint Étienne hasta la Provenza en Pascua.

Los siete preceptos de Vélocio todavía son válidos para acabar un brevet.
1. Paradas escasas y cortas para no perder el ritmo.
2. Comidas ligeras y frecuentes: comer antes de tener hambre, beber antes de tener sed.
3. No llegar nunca hasta la fatiga extrema, que se traduce en falta de apetito y de sueño.
4. Abrigarse antes de tener frío, desarroparse antes de tener calor y no tener miedo de exponer la piel al sol, el aire y el agua.
5. Eliminar de la alimentación, al menos en ruta, el vino, la carne y el tabaco.
6. No forzar nunca, mantener un esfuerzo medio, sobre todo durante las primeras horas, cuando uno está tentado a entregarse demasiado, porque se siente pletórico de fuerzas.
7. No pedalear nunca por amor propio.

Vélocio con su bicicleta de doble cadena 

En 1947, el Audax Club Parisien instituyó la Flèche Vélocio, en homenaje a los recorridos de Vivie en dirección a la Provenza en época de Pascua. Se trata de una prueba por equipos de 3 a 5 máquinas (los tándems cuentan como una máquina) que deben llegar unidos al lugar de concentración después de recorrer un mínimo de 360 kilómetros en 24 horas.(2)

Insignia de Flèche Vélocio

Flechas esperantistas

Se cuenta que Vélocio se interesó por el esperantismo. De hecho, las caravanas esperantistas eran algo muy parecido a las flechas. En 1908, Henri de Coppet, fundador del Touring Club de France y posteriormente presidente del Audax Club Parisien en 1915-1916, propuso organizar una caravana ciclista para asistir al congreso universal de esperanto que iba a celebrarse en Dresde en agosto.

Cartel del IV Congreso Universal de Esperanto

De Coppet era profesor y un activo esperantista que poco después dirigiría la revista La Dek-Sepa.  Su propuesta de trayecto consistía en partir de Stuttgart para visitar Núremberg, Bayreuth y Karlsbad para luego acceder a Dresde atravesando la Suiza sajona. El viaje, que debía durar seis o siete días con un promedio de cien kilómetros diarios, serviría también como herramienta de propaganda de la lengua internacional.

Cabecera del primer número de La Dek-Sepa (diciembre de 1910)

Sobre las bicicletas, De Coppet aconsejaba lo siguiente:
Las dos multiplicaciones recomendables para hacer agradable este viaje son dos metros y medio para la relación pequeña y cinco metros para la grande, porque la ruta tiene, en algunas partes, arduos desniveles.
Aquellos que posean máquinas provistas de un solo desarrollo deberán elegir uno de cuatro metros cuarenta como máximo.
«Bicicleda karavano en Germanujon», 
La Revuo, 1907, aldonaĵoj, p. 76

Los esperantistas ya participaban en las «jornadas Vélocio» en las que antes de la institución de la Flèche Vélocio ya se reunían anualmente centenares de ciclistas «en memoria del pionero De Vivie».

Franca Esperantisto, 6-a Jaro, n-ro 44 (marzo de 1938), p. 42

En la noche de San Silvestre de 1979 durante el Seminario Internacional de la Juventud Esperantista Alemana se fundó BEMI (Biciklista Esperantista Movado Internacia, Movimiento Internacional de Ciclistas Esperantistas) que desde 1982 organiza caravanas ciclistas internacionales que tienen el esperanto como lengua de comunicación.

Miembros de BEMI en el puente L. L. Zamenhof de Boulazac (Francia)

En 2017 un equipo de BEMI partió de Kelmis (en la neutral Moresnet, que estuvo a punto de convertirse en el primer estado con el esperanto como lengua oficial) para completar la Flecha Neerlandesa en Utrecht.

Itinerario del equipo BEMI

Notas

1. La Flecha Ibérica 2019 finalizará en Yepes (Toledo) el 21 de abril.
2. La primera edición partió de Notre-Dame (kilómetro cero de París) y en ella sólo participó un equipo con el objetivo de recorrer el máximo número de kilómetros en 24 horas.

domingo, 9 de diciembre de 2018

Kataluna Esperantisto (3)

Per duobla numero julio-aŭgusto 1924 ekiradis denove Kataluna Esperantisto. Tiam, kaj dum la tuta daŭro de tiu tria epoko de la gazeto, en Hispanio regis diktaturo de Primo de Rivera kaj ĉiu numero devis esti aprobita de milita cenzuro.

KE, 3-a epoko, n-ro 1-2 (julio-aŭgusto 1924), p. 24

Raporto de Jaume Grau Casas pri ĵus okazinta XIa Kongreso de Kataluna Esperantista Federacio en Vic preskaŭ plenigas la numeron 1-2. Fama folkloristo Joan Amades prezidis tiam KEF kaj prononcis «elokventan malferman paroladon, en kiu li faris skizon pri la vivo de la Kataluna Federacio kaj eltiris la kuraĝigan konkludon, ke, malgraŭ ĉiaj malhelpoj, la esperanta movado en nia lando ĉiam iom progresis». Kiel kutime, la Internaciaj Floraj Ludoj ĉefrolis en la kongresaj eventoj, kaj Kolomano Kalocsay atingis la Naturan Floron per versaĵo «Kisoj».

Grau Casas, ĉefredaktoro de KE dum la dua epoko, adiaŭis post tiu duobla numero kaj lia posteno okupis triope Alberich-Jofrè, Delfí Dalmau kaj Marian Solà.

KE, 3-a epoko, n-ro 5-6 (novembro-decembro 1924)

Malgraŭ la progreso menciita de Amades, KEF alfrontis ekonomiajn problemojn, kaj tio ankaŭ reliefiĝas sur la paĝoj de KE. Tiam la persona jarkotizo estis 6 pesetoj kaj KEF devis alfronti monpunon de 500 pesetoj. La kerno de la plidaŭrigita problemo estis la rajtoj de KEF en internaciaj kongresoj. Unue Julio Mangada malebligis katalune saluti la kongresanaron dum UK-oj en Prago kaj Vieno. Marian Solà raportis tiele:
Post mallonga paŭzo, ankoraŭ salutis la kongreson 43 delegitoj el diversaj nacioj per unu frazo en sia propra idiomo kaj la sama en Esperanto. Bedaŭrinde tiun ĉi fojon ankoraŭ oni ne aŭdis la voĉon de kataluno, ĉar S-ro Mangada, kubano, kiu pro alfabeta ordo estis parolonta antaŭe, bonvolis min malŝarĝi de tia tasko, kaj salutis la kongresanojn en la nomo de la hispana registaro, de la baska-esperantistoj, de la katalunaj, de la valenciaj, de la andaluziaj, de la kastiliaj, eĉ de la balearaj samideanoj; oni konstatos ke liaj ŝultroj estas sufiĉe larĝaj kaj pli larĝa ankoraŭ lia senĝeno. Estas mia devo tie ĉi danki lin por la nepetita favoro kaj por la afabla intenco kiu lin kondukis al tio. Ĉar tiel bone li sukcesis reprezenti pli ol unu nacion, en venonta kongreso mi pensas prezenti proponon similan al tiu ĉi: Por ŝpari la longan tempon bezonatan por la salutoj de naciaj delegitoj ni konfidas al S-ro Mangada, kiu tiel facile scias tion fari, la ŝarĝon saluti en la nomo de ĉiuj nacioj kiuj ĉeestas la Kongreson. Mi pensas ke ĝi estos unuanime akceptata.
KE, 3-a epoko, n-ro 3-4 (septembro-oktobro 1924), p. 32 

Tiu disputo kun Julio Mangada rolas dum pluraj monatoj. Li estas plurfoje ironie menciita:
Ĉe la fino de la festo al ĉiu partoprenanto oni donacis ekzempleron de la verko «Homaranismo», eldono de S-ro. Julio Mangada, kiu ŝajne estas la sola homo, kiu ne legis tiel altan verkon.
KE, 3-a epoko, n-ro 12-13-14 (junio-julio-aŭgusto 1925), p. 193

KEF adresis demandon al Centra Komitato kaj publikigis malferman leteron al «hispanligva samideano Mangada».
Ĝeneraliĝis inter la K. E. F - anoj la espereble malvera sciigo ke vi deziras profiti la nunajn nenormalajn cirkonstancojn en la Hispana Ŝtato celante malpermesigi la funkciadon de nia Kataluna Federacio. — Mi ne navas la plezuron koni vin persone, sed mi ne povas kredi vera tian sciigon. Laŭ informoj aŭditaj pri vi, vi estas tre sentema esperantisto, kaj mi tial estas certa ke vi ne ĉagrenos vin per tia ago, ĉar nia Federacio efike laboras por Esperanto kaj malpermesigi ĝian funkciadon estus krimo kontra esperantismo.
KE, 3-a epoko, n-ro 5-6 (novembro-decembro 1924), p. 54 

La problemo reaperis en majo 1925 dum la IIIa Iberia Kongreso Esperantista en Kordovo. KEF ne apartenis al Iberia Konfederacio (malgraŭ rolo de KE kiel provizora organo de Baska Esperanto Federacio kaj Aragona Esperanto Federacio en la jaro 1917), sed Artur Domènech ĉeestis la kongreson, kaj salutis la kongresanaron kiel delegito de KEF.
Tial ke mi estis la unika kataluno parolinta, imagu mian surprizon, kiam lastmomente el inter la publiko sin prezentis sur la strado iu, kiu kun afektema emfazo kaj grandoratoraj gestoj, deklaris ke li alprenas la parolon je la nomo de la autentikaj kaj ne hipokritaj katalunoj. – Jen samideanoj de K. E. F., vi, en kies nomo kaj reprezento mi estis parolinta, ĝentile salutante la Kongreson, ne estas aŭtentikaj katalunoj, sed hipokrituloj. 
KE, 3-a epoko, n-ro 15-16 (septembro-oktobro 1925), p. 226 

La nenomita «iu» estis Rómulo Rocamora.  Sed ne ĉio estis disputoj. En la sama numero de la letero al Mangada, Jaume Grau Casas denove kunlaboras per artikolo pri Àngel Guimerà, forpasinta en julio 1924, kaj per katalunigo de eta ero de «Maro kaj ĉielo». Tiam, Grau Casas fokusiĝis en la eldonprojekto Kataluna Antologio. La libro, kiu estis mejlŝtono de la esperantigo de kataluna literaturo aperis en 1925.
Unua eldono de Kataluna Antologio

En marto 1925, sub devizo «Eminentaj amikoj de Esperanto», KE publikigis prelegon pri tre konata kataluna verkisto Eugeni d'Ors farita ĉe la barcelona grupo «Paco kaj amo». La artikolo enhavis ankaŭ tradukon de vortoj de Eugeni d'Ors pri Esperanto.

KE, 3-a epoko, n-ro 9 (marto 1925), p. 103

Rubrikoj  «Pro... kaj Por...» kaj «Fajreroj» fokusiĝis en movadaj informoj: novaj esperantaj grupoj, kursoj, radioparoladoj.
Grava Esperanto-festo ĉe «Radio Barcelona» (325 m.). — Okazos la 7an de aprilo, nokte, de 9 ĝis 11 h.—Paroladoj, i. a. de D-ro. Bartomeu kaj profesoro D-ro. Domènech. Deklamo de zorge elektitaj poeziaĵoj. Eminenta kantistino samideanino Palmira Castellví regalos nin per belaj kantoj esperantaj. Disaŭdigo de gramofon-cilindroj per kiuj emocie, oni aŭdos niajn neforgeseblajn Zamenhof, Bourlet, kaj aliajn. Ankaŭ oni ludos belan muzikaĵojn. Radio-esperantistoj! Samideanoj el tutmondo! Aŭskultu, kaj sendu gratulan poŝtkarton al: Radio Barcelona, Casp, 12, primer. Barcelona.
KE, 3-a epoko, n-ro 21 (marto 1926), p. 315 
En rubriko «Bibliografio», KE publikigis recenzojn de novaj verkoj, kiuj montras la viglecon de la esperanta literaturo dum tiuj jaroj.  Ankaŭ «Paĝo por Lernantoj» aperis pli malpli regule.

La jarkolekto de 1926 enhavas interesan eseon «Principoj de Esperanto», verkita de lingva komitatano Petro Stojan. Stojan ankaŭ verkis Bibliografio de Internacia Lingvo.

Bibliografio de  Internacia Lingvo

Ne nur rilato inter katalunaj kaj hispanaj esperantistoj, sed aliaj temoj, kiuj ŝajnas porĉiame diskutataj ankaŭ aperis sur la paĝoj de KE, ekzemple la artikolo «Pri landnomoj» (n-ro 23, p-oj 335-336), subskribita de Théophile Cart, tiama prezidanto de Lingva Komitato kaj de ĝia Akademio, aŭ «Alvoko al la tutmonda esperantistaro», per kiu D-ro Dietterle, fakestro por Statistiko de ICK, celis determini «kiom da esperantistoj ekzsitas en la mondo» (n-ro 29, p-oj 449-450).

Karikaturo de Th. Cart

La kataluna kongreso en Santa Coloma de Farners, la universala en Edinburgo, sciigoj pri internaciaj disputoj (kiel tiu pri la elekto de la Konstanta Reprezentantaro) aŭ kelkaj verkoj premiitaj en Floraj Ludoj ankaŭ havis lokon en la jarkolekto de 1926.

Kunsido en Locarno, KE, 3-a epoko, n-ro 21 (marto 1926), p. 315

Aliaj internaciaj disputoj pli rekte tuŝis KEF-n. Alberich Jofrè, direktoro ekde junio-julio 1926, respondis al artikolo en Sennaciulo.
Se mi ne timus la ruĝan krajonon, mi prezentus al la legantoj de K. E. tre spritan artikolon, kiun la oficiala organo de S. A. T., n.° 42, de la 15 julio, dediĉas al ni, por ke «sinceraj laboristoj foriru el nia naŭza kaj abomena medio, kiu nur celas nebuligi ilian klaskonscion».
KE, 3-a epoko, n-ro 28 (novembro 1926), p. 427 

Tiele komencas la respondo al oficiala organo de SAT (n-ro 28 [novembro 1926], p. 427). Jaroj pasis kaj la venonta kongreso de SAT okazos en Barcelono en 2019.

La fajra rozo en la emblemo de la SAT-Kongreso

Dum tiu tria epoko, la revuo estis preskaŭ entute esperantlingva. Tamen, sur aldonaj kovrilpaĝoj (krom enaj sciigoj), ofte aperis interesaj artikoloj kaj informoj katalunlingve pri Esperanto aŭ pripensoj pri la esenco de la internacia lingvo.

KE, 3-a epoko, n-ro 9 (marto 1925), p. 97

Ĉiujare, post la Floraj Ludoj okazintaj kune kun la katalunaj kongresoj, KE publikigis plurajn premiitajn verkojn kaj originalajn kaj tradukitajn. Ekzemple, en la numero de aŭgusto 1927 legeblas trezoreton «Ramono de Montjuic», elkatalunigo de rakonto de Josep Pla farita de Alberich Jofré.

Desegnaĵo de Josep Martinell. Fonto

La 7an de oktobro 1927 okazis en Barcelono la unua Festotago de la Libro. De 1929 la festo okazas printempe ĉiu 23a de aprilo, tago de Sant Jordi. Iomete antaŭe, dum la UK en la tiama libera urbo Danzig (nuna Gdańsk) en julio-aŭgusto 1927, Julio Baghy, pere de Pál Balkanyi, jam proponis la 15an de decembro (naskiĝtago de Zamenhof) kiel tago de la Esperanta literaturo. En la numero de novembro-decembro 1927, la direktoro de KE, Marian Solà, varbis al tiu festo.
Niaj enlandaj legantoj sciiĝis, almenaŭ per la ĵurnaloj, ke tiu festo okazis jam en nia lando antaŭ nelonge kaj ke multe da literaturaj libroj verkitaj en la patra lingvo estas disvenditaj ĉe la barcelonaj librovendejoj. Por ni esperantistoj, jen estas nova okazo partopreni tute saman feston, kiu tiun ĉi fojon havos universalan karakteron: la lasta universala esperanto kongreso en Danzig rekomendis al ĉiuj esperantistoj, kun la celo antaŭenpuŝi la progreson de la literaturo kaj ankaŭ inde kaj dece rememorigi la naskiĝotagon de D-ro Zamenhof, aĉeti en tiu ĉi tago esperantajn librojn kaj al la esperantaj societoj arangi laŭpove kunvenojn por konigi la staton de nia literaturo kaj konstati antaŭ la membraro la atingitajn progresojn. Ni povas nur laŭdi tiun rekomendon kaj deziri ke ĝi estu kiel eble plej multe akceptita; sincere kaj kore ni petas al niaj katalunaj grupoj kaj al ĉiuj individuaj federacianoj ke ili ne forgesu en la 15a de Decembro almenaŭ iom rememori kaj mediti pri la heroa tasko de Zamenhof, pri liaj longaj laboroj, tute sindonaj por la bono de la homoj. Se iu el ni eksentis sin malforta kaj eble sopiris de nun sin teni pli pasive koncerne la movadon, se iu el ni sentas sin iom laca kaj avidas ripozon post tro longa penado, se iu perdis esperon pro tro longa atendo, li tralegu denove la vivon de Zamenhof: kuraĝo kaj fervoro ree lin puŝos.
KE, 3-a epoko, n-ro 11-12 (novembro-decembro 1927), p. 149

KE, 3-a epoko, n-ro 11-12 (novembro-decembro 1927)

La jarkolekto de 1928 ĉirkaŭiradas la XVan Kongreson en Vinaròs. Pri tiu kongreso, indas legi artikolon de Francesc Poblet «La kongreso de Vinaròs: La subpremado de la kataluna esperanto-movado dum la diktaturo de Primo de Rivera», ene de la dulingva libro F. poblet kaj H. Alòs: Història de l'Esperanto als Països Catalans. Recull d'articles / Historio de Esperanto en la Kataluna Landaro. Artikolkolekto, Esperanto*CAT, 2010.

Historio de Esperanto en la Kataluna Landaro

En aprilo 1928 Rómulo Rocamora fondis en Barcelono grupo Esperanta Fajro. Ĝi celis krei novan katalunan federacion. Pri tio, KE informis ironie:
NOVA FEDERACIÓ DE KATALUNAJ ESPERANTISTOJ.—
La barcelonaj gazetoj konigis al ni la intencon de la grupo Fajro, t.e. S-ro Rocamora, starigi tiun ĉi federacion kiu kompreneble naskiĝas por plenigi grandan mankon en nia lando. Laŭ la gazetoj jam aliĝis S-roj Gorgues kaj Anglada. Ni ne dubas ke kun tia anaro la nova federacio grave antaŭenpuŝos la movadon. 
KE, 3-a epoko, n-ro 5-6 (majo-junio 1928), p. 87 
En aŭgusto 1928 publikiĝis la lastan numeron de tiu ĉi tria epoko. La direktoro Marian Solà finiĝas sian ĉefartikolon per «Ĝis revido en Vinaroç!». Pri tiu kongreso KE jam ne raportis, ĉar la plimulto de la membraro de KEF ne akceptis la politikan altrudadon. Kelkaj homoj kreis novan Katalun-Baleara Esperantista Federacio kaj eldonis 9 numerojn de Kataluna Esperantisto, poste rigardatajn kiel apokrifaĵojn.

Unua numero de la «nova» Kataluna Esperantisto

Delfí Dalmau, prezidanto de KEF,  estis kaŝe denoncita kaj respondis en la lasta numero de la revuo:

KE, 3-a epoko, n-ro 8 (aŭgusto 1928), p. 118 

La lasta paĝo de Kataluna Esperantisto enhavas premonician poemon Dolĉa morto.

Bibliografiaj klarigoj kaj PDF-dosieroj de ĉiuj numerojn de tiu tria epoko de Kataluna Esperantisto legeblas kaj elŝuteblas en retejo Biblioteko Molera.