domingo, 18 de diciembre de 2011

Timpo, tampo, tompo

Tamen, ĝis nun li ne liveris al mi la grandan reformon de la hungara lingvo, kaj enterigis ankaŭ sian Esperantan reformon. Li komencis labori literature. Kompreneble dum tio li inventis kelkajn aferojn. Mi menciu nur la prepozicion graŭ, kiel »senmaligon« de malgraŭ, kaj la adjektivon ica, kiel »senmaligon« de malica. Liaj lingvaj konsiloj ĉiam estis frapantaj, vere kapfrapantaj. Foje oni diskutis pri la tro longaj vortoj: estinteco, estanteco, estonteco. Iu insistis pri la formoj: pasumo, nuntempo, futuro, alia riskis: itempo, atempo, otempo.
—Azenoj vi estas! —interkriis nia C. E. R. Bumy. —Jen la sole ĝusta solvo: timpo, tampo, tompo!

En la numero de februaro 1931 de Literatura Mondo, K. Kalocsay (sub unu el sia pluraj plumnomoj) aperigis «La mezepoka esperanto»-n. Ĉu esperanto elpensis d-ro Zamenhof? Aŭ eble ĝi disvolviĝis el iu arkaika mezepoka lingvo? En tiu ĉi ironia rakonto, Kalocsay prezentas al ni  C. E. R. Bumy-on, kiu cerbumas la konsum-maŝinon kaj fajfas pri la reekiro de Literatura Mondo. Mi rekomendas legi ĝin.
Post la legado, se vi scivolas pri la Primorta Prediko, kies pergamenon trovis Bumy «en la antikva monaĥejo de Utop», temas pri la unua manuskripto en la hungara kaj ĝi datas el la fino de la 12-a jarcento.


En 1969, Manuel Havelik (kaŝnomo de Kamiel Vanhulle) publikigis Arkaika Esperanto-n. En ĝi, la aŭtoro prilaboras kelkajn trajtojn de tiu fikcilingvo kaj proponas pratekstojn de La Espero (Esperom) aŭ Patro Nia (Patrom Nosam).

jueves, 15 de diciembre de 2011

Feliĉan Zamenhof-Tagon 2011

sábado, 3 de diciembre de 2011

Naskiĝas literaturamondo.org

Naskiĝis gazeto. Gepatroj, parencoj, konatuloj staras ĉirkaŭ la lulilo kaj penas, kun timema espero, diveni la sorton de la novenaskito. Alvenas D-ro. Okulvitro kun venena krajonlanco en la mano, vestita per malbonhumoraj recenzmanuskriptoj kaj grumblante, ektirinte sian longan barbon, li diras: „La infano ne estas vivkapabla, ĝi estas herede malsana, la gepatroj ja suferas je peza malsano, je la Gazetfonda Febro“

Per tiuj ĉi vortoj de Kalocsay «al la legantoj» ekiris je oktobro 1922 la plej fama beletra gazeto de nia historio. La vojo neniam estis facila por tiu novenaskito, sed ĝi atingis 16 jarkolektojn dum tri periodoj kaj siaj 3.148 paĝoj rolas kiel mirinda montrilo de tiuepoka esperanta literaturo.

Literatura Mondo estis nek la unua –inter ĝiaj antaŭaĵoj oni ne povas forgesi La Revuo-n (1906-1914)– nek la lasta –poste la esperantistaro ĝuis literaturajn projektojn, kiel tiuj de Fonto (1980-2006) aŭ la nuntempa Beletra Almanako (ekde 2007)– beletra revuo en esperanto, sed sendube fariĝis turnopunkto por la esperantigo de universalaj verkoj kaj ĉefe por la originala esperanta literaturo. La unuan numeron eldonis Teodoro Schwartz en oktobro de 1922 kaj la lasta ero publikiĝis en aŭgusto 1949. Dum la tri periodoj (1922-1926; 1931-1938 kaj 1947-1949), Kolomano Kalocsay kaj Julio Baghy estis la bazaj homoj, kaj apud ili aliaj kiel Ferenc Szilágyi, Jean Forge aŭ Ludoviko Totsche. La dua periodo de Literatura Mondo eble resumas la plej viglan periodon de la esperanta literaturo. Dum tiu ĉi intermondmilita tempo fondiĝis samnomita eldonejo, kiu aperigis 43 altnivelajn verkojn, kaj originalajn kaj tradukojn. Ĝi ankaŭ eldonis duvoluman Encicklopedio de Esperanto-n (1933).



Nova retejo: literaturamondo.org
Aŭstra Nacia Biblioteko komencis antaŭ ne longe retan alŝutadon de skanaĵoj de fruepokaj esperantaj libroj kaj gazetoj. Apud aliaj gravaj gazetoj de la historio de esperanto, la biblioteko skanigis kelkajn numerojn de Literatura Mondo elŝuteblaj kiel bild-dosierojn (ĉiu paĝo unu JPG-dosiero). Mi unue kunigis tiujn bild-dosierojn en PDF-dosieroj kaj signorekonis ilin por ebligi serĉoj. Poste mi kompletigis-as-os tiujn dosierojn per skanado de miaj propraj gazetoj kaj, ĉefe, de la kompleta kolekto de Museu d'Esperanto de Subirats (danke al la helpemo de Rafel Hernández).



Tiu ĉi retejo literaturamondo.org naskiĝas kun la ĉefa celo de kunhavigi legeblajn kaj serĉeblajn dosierojn de la, miaopinie, plej grava beletra esperanta gazeto ĝis nun. Tamen, mi ankaŭ aperigas-os etajn tekstojn por prezenti la enhavon de ĉiu jarkolekto, biografiojn de la ĉefroluloj de tiu ĉi granda aventuro aŭ kompletan datumbazon de artikoloj, poemoj, eseoj, noveloj, ktp, kiuj aperis en Literatura Mondo.

Komentoj kaj korektoj estus bonvenaj pere de tiu ĉi blogo aŭ retpoŝte.

sábado, 26 de noviembre de 2011

Dekdu mil Esperanto-libroj en vian hejmon!

Ĉu ni esperantistoj sukcesos krei "Nacian Bibliotekon" de Esperantujo? Supozeble ĝi enhavus ion inter dudek mil kaj kvindek mil librojn: La plej grandaj E-bibliotekoj posedas po inter dek mil kaj dudek mil erojn, kaj sen komuna komputila katalogo estas neeble scii kiom granda estas la stoko kiu estas al ili komuna kaj kiom estas unikaĵoj.

Tiel esprimis sin Martin Weichert en majo 1996 sur la paĝoj de hungara revuo Eventoj (n-ro 102). En artikolo «Kvincent Esperanto-libroj en vian hejmon!», li esploris eblecon pretigi rete serĉeblajn katalogojn. En tiu ĉi sama teksto, Weichert elstarigis la laboron de Lluís Hernández, fondinto de la muzeo de Sant Pau d'Ordal:

La baza kaj plej postula tasko estas, kompreneble, la komputila registrado de la ekzistantaj E-bibliotekoj. Pioniran rolon pri tiu enkomputiligo oni povas atribui al la Germana Esperanto-Biblioteko en Aalen kaj la Hispana Esperanto-Muzeo en San Pablo de Ordal, kiuj ambaŭ nun disponas pri po preskaŭ dek mil libroj en komputila registriĝo.

La artikolo raportis pri la plej grandaj E-bibliotekoj, kiuj malhavis komputilan katalogon: Biblioteko Hector Hodler (lokata en centra sidejo de UEA en Roterdamo), Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno, Fondaĵo Vanbiervliet en Kortrijk, Biblioteko Butler en Londono (nun en Barlaston) aŭ CDELI en La Chaux de Fonds.
Antaŭ dekkvin jaroj, Martin Weichert finis sian pripensadon per tiu ĉi demando.

Ĉu la esperantistoj estas pretaj por la tria jarmilo?

La projekto krei komunan katalogon ŝajnas hodiaŭ pli vigla ol iam ajn danke al esperantistoj kiel Roland Rotsaert, kiu ekigis la grupon Bibliotekoj, aŭ Ana Manero, kiu ebligis la retan konsultadon de la librejo de Hispana Esperanta Federacio.
La fervoro de Lluís Hernández (1917-2002) ne nur konkretiĝis en granda bibliotekmuzeo, sed li ankaŭ lasis sian markon en la kampo de katalogado. Kune kun Anna Maria Molera kaj hungaro Árpád Máthé, li kreis Rondo Takács; omaĝe al Jozefo Takács (1890-1944), kiu jam en 1934 aperigis katalogon de la esperanto-gazetaro. La impona laboro de Rondo Takács fruktodonis per la eldono pasintjare de la unua volumo de Bibliografio de periodaĵoj en aŭ pri esperanto dediĉita «in memoriam» al Luis M. Hernández Yzal.



Nun la malnovaj bibliografiaj slipoj de la muzeaj libroj (pli ol 12.000 rikordoj), enkomputigitaj pere de la programo dBase dum la naŭdekaj jaroj de la pasinta jarcento, estas konsulteblaj per tiu ĉi retkatalogo.

Samloke antaŭ 103-jaroj

Ĉiumarde kelkaj esperantistoj renkontiĝas en trinkejo La Terreta, ne for ol mia domo, por iomete babili esperante en agrabla etoso. La trinkejo estas vidalvide de la Centre Artesà de Gràcia. Foje ni ankaŭ kunvenas en tiu historia kaj bela konstruaĵo. En tiu ĉi sama loko, oni starigis antaŭ 103 jaroj esperanta grupo «La Metiisto» (esperantigo de l'Artesà).

La revuo La suno hispana (n-ro 61, 1909) sciigis pri la nova grupo:

En la Societo «El Artesano» (Travesia de San Antonio, n.º 18, Gracia, Barcelona) estas fondita esperantista Grupo nomita «La Metiisto». La direkta komitato konsistas el:
Presidente: D. José Solsona.– Cajero: D. Miguel Artigues.– Secretario: D. Enrique Cardenal.– Vocales: D. José Masip y D.ª Teresa Amat.
«La Metiisto» salutas ĉiujn societojn kaj grupojn esperantistajn per la frazo de nia Majstro: Obstine antaŭen!...


Eĉ revuo Esperanto, fondita de Paul Berthelot en junio 1905, du monatoj antaŭ la 1-a Universala Kongreso de esperanto en Bulonjo-ĉe-Maro, kaj ekde 1908 oficiala organo de la Universala Esperanto Asocio, aperigis la novaĵon:



lunes, 14 de noviembre de 2011

Dotze mil títols a casa teva

¿Serem capaços de crear una «Biblioteca Nacional» de tot el món esperantista? Segurament contindria entre vint mil i cinquanta mil llibres: la més gran de les biblioteques esperantistes posseeix entre deu mil i vint mil elements, i sense un catàleg comú és impossible conèixer la grandària del fons comú a totes i el que són llibres únics.

Així s'expressava Martin Weichert al maig de l'any 1996 a la revista hongaresa Eventoj en un article titulat «Kvincent Esperanto-libroj en vian hejmon!» [Cinc-cent llibres en esperanto a casa teva] i en el qual ja explorava les possibilitats de crear catàlegs en línia per la seva consulta mitjançant Internet.
Al mateix article, l'autor destacava la feina feta pel fundador del museu, Lluís Hernández:
La tasca bàsica i més exigent és, per suposat, el registre informàtic de les biblioteques esperantistes que existeixen. Un paper pioner en aquest sentit es pot atribuir a la Biblioteca d'Esperanto Alemanya de Aalen i al Museu d'Esperanto Espanyol de Sant Pau d'Ordal, doncs ambdós disposen de gairebé deu mil llibres en registre informàtic.

L'article continuava fent referència a les grans biblioteques esperantistes que no comptaven amb catàleg informàtic: Biblioteca Hector Hodler de la UEA, Museu Internacional de l'Esperanto de Viena, Fundació Vanbiervliet de Kortrijk, la Biblioteca Butler de Londres (ara a Barlaston) o la CDELI de La Chaux de Fonds.
Fa quinze anys, Martin Weichert acabava la seva reflexió  amb una pregunta:
¿Els esperantistes estan preparats pel tercer mil·leni?

El projecte de crear un catàleg comú per tot l'esperantisme sembla més viu que mai gràcies a l'activitat de persones com Roland Rotsaert, creador del grup Bibliotekoj, o d'Ana Manero, que fa possible la consulta en línia del catàleg de la Hispana Esperanto Federacio.
L'entusiasme de Lluís Hernández (1917-2002) no tan sols va crear una gran biblioteca-museu, sinó que va deixar la seva empremta en la catalogació. Amb la moianenca Anna Maria Molera i l'hongarès Árpád Máthé va crear Rondo Takács, en homenatge a Jozefo Takács (1890-1944) que al 1934 ja va publicar un catàleg de les revistes editades en esperanto. La feina monumental de Rondo Takács va donar fruit amb la publicació l'any passat de Bibliografio de periodaĵoj en aŭ pri esperanto dedicat «in memoriam» a Lluis Hernández Yzal.


Ara les antigues fitxes bibliogràfiques dels llibres del museu (gairebé 12.000 entrades), informatitzades als anys noranta amb el programa dBase, poden consultar-se a Internet mitjançant aquest catàleg.


domingo, 13 de noviembre de 2011

Retkatalogo de Muzeo de Esperanto de Subirats

Librarium
Antaŭ duonjaro, Michael Lennartz blogis pri sia "projekto Librarium". Librarium estas programo por retkatalogi bibliotekojn. Ĝi estas malfermitkoda programo elpensita de Michael, kiu uzas programlingvaĵon PHP kaj SQL-datumbazojn. Per Librarium, oni povas prilabori bibliotekan datumbazon kaj kunhavigi ĝin rete por ĝia konsultado (aŭ modifado). Mi tuj interesiĝis pri la programo kaj kontaktis kun Michael. Li sendis al mi la kodon kaj mi ekuzis ĝin por katalogi mian esperantan biblioteketon. La PHP-lingvaĵo bezonas PHP-servilon kaj por uzi ĝin ekster Interreto, oni devas estigi retservilon en propra komputilo. Mi tion faris en mia Macbook pere de senpaga programaron MAMP. La ilo de Michael estas tre kompleta kaj mi eĉ ĝin enhispanigis (ege facila laboro ĉar oni devas nur traduki etikedojn ene de teksta dosiero) kaj iomete ŝanĝis por mia uzado (kaj por plibonigi mian etan konadon pri PHP).
Do, mia malgranda esperanta libraro ne estas tiel interesa, sed mi tuj pensis pri la biblioteko de la Muzeo de Esperanto de Subirats. Mi jam konis, pere de Joan Inglada, la tre malnovan datumbazon de la muzeo en formato .dbf.



Open Biblio
Hispana Esperanto-Federacio antaŭ ne longe enretigis la katalogon de sia biblioteko Juan Régulo Pérez. Pri tiu laboro zorgas Ana Manero, kiu uzas esperantan tradukon de la programo OpenBiblio kaj bonege klarigas ĝian uzadon en tiu ĉi PDF-dosiero.
Do, Open Biblio estas ankaŭ malfermitkoda programo bazita sur PHP-lingvaĵo kaj SQL-datumbazoj. Ĝi estis kreita en 2002 sub GNU-GPL-permesilo kaj ĝi baziĝas en la formato MARC 21. Tiu formato MARC (MAchine Readable Cataloging) estis unue uzata de la usona Library of Congress dum la 1960-aj jaroj kaj nun estas la plej disvastigata normo por bibliotekoj.
Open Biblio permesas kontroli la pruntadon, katalogadon kaj administradon de la datumbazo kaj ĝia retkatalogo (OPAC: online public access database) ebligas konsulti la bibliotekajn rikordojn.



MES
Lluís Hernández (1917-2002), fondinto de la Hispana Esperanto Muzeo (nun Museu d'Esperanto de Subirats), prilaboris pere de la programo dBase III datumbazojn "libroj.dbf" kaj "revuoj.dbf" por registri sian kolekton. Datumbazo "libroj.dbf" enhavas 11.988 rikordojn. Tio ne signifas 11.988 malsamaj volumoj, ĉar, ekzemple, oni trovas en ĝi rikordon Hungara antologio kaj ankaŭ eron Mihaly Bábits: «Studo pri la hungara literaturo» aŭ Sándor Petőfi: «Fea sonĝo», enhavitaj en la unue menciita libro.

Por enretigi la muzean datumbazon, mi sekvis la jenajn paŝojn:
  • Malfermi dosieron "libroj.dbf" per pli nova programo. Mi uzis FileMaker.
  • Ĉapeligi literojn. Lluís Hernández uzis propran sistemon c!=ĉ; g!=ĝ H!=Ĥ, ktp.
  • Pretigi la structuron de la datumbazo en FileMaker por ke ĝi koincidis kun la SQL-datumbazoj de OpenBiblio.
  • Eksporti la datumojn kiel CSV-dosieron kaj enkodigitaj kiel UTF-8.
Jen ekzempla rikordo de "libroj.dbf" kaj enigado de ĝiaj datumoj en datumbazoj de OpenBiblio.


Provizore mi alŝutis la retkatalogon al senpaga servilo, jen ligilo por konsulti ĝin:
Retkatalogo MES

Pli gravaj projektoj
Ebligi la retkonsultadon de la muzean katalogon estas unua paŝo, sed indus aldoni la datumbazon al retserĉilo de katalunaj bibliotekoj. En Esperantujo, oni klopodas kunigi komunan katalogon de esperantaj bibliotekoj, kaj oni diskutas pri tio en tiu ĉi Google-grupo. Tiu ĉi onta retkatalogo permesus konsulti bibliotekajn datumbazojn kiel MES, HEF, Aalen, Aŭstra Nacia Biblioteko, ktp.

Eĉ guto malgranda, konstante frapante, traboras la monton granitan.

Mi dankegas al mia amiko Jaume B, kiu dum sennombraj horoj ebligis ĉi tiun foje ne tiel simplan procezon.

domingo, 30 de octubre de 2011

Esperantologio (tra densa mallumo)

esperantologio  ^Lingvistika studo de esperanto ☞ interlingvistiko (PIV, 2005)

Sed de kiam oni uzis tiun ĉi vorton? De kiam ekzistas esperantologio?
Nu, kial ne komencu per dana esperantisto Paul Neergaard (1907-1987), malgraŭ li ne ekuzis la terminon kaj esperantologio eble komencis antaŭ lia naskiĝo?


Neergaard estis nur dekokjara junulo, kiam li biciklis de Kopenhago ĝis Genevo por partopreni en la 17-a UK en la jaro 1925. Li doktoriĝis en agronomio kaj estas rigardata kiel «patro» de la sempatologio per sia duvoluma libro Seed Pathology (1977). Samtempe, li ankaŭ tre aktive partoprenis en la E-movado kaj en 1939 kunorganizis kun inter aliaj Paul Thorsen SAT-kongreson en Kopenhago. Jam de sia juneco, Neegaard interesiĝis pri esperanta gramatiko kaj en 1933 verkis Fremdvortoj en Esperanto. La 15-a regulo de la Fundamenta gramatiko en teorio kaj praktiko-n, nun rete legebla.

For de gramatikaj diskutoj, La vivo de la plantoj (1957) ekigis eldonserion pri popularscienco ĉe Stafeto. Ferenc Szilágyi recenzis ĝin por Norda Prismo:
Neergaard estas sistema pedagogo, sciencisto kaj mildstila poeto de la naturo, kaj tiu ĉi instrua libro tute ne similas al lernolibroj, male al fantaziriĉa prozo de poeto, kiu metas sin tute en sian verkon.

La faka vortprovizo pri botaniko, agrikulturo, hortikulturo kaj fitopatologio en PIV ankaŭ multe ŝuldas al la laborema Neergaard.

Sed kio pri esperantologio? En 1942, Paul Neergaard aperigis La Esperantologio kaj ties disciplinoj-n en la artikolaro Tra densa mallumo. Esperanto-eseoj pri movado kaj lingvo.
En tiu ĉi eseo, li pripensis la subdisciplinojn de esperantologio:

1. Fonetiko
2. Leksikologio
  a. Vortkunmeto
  b. Morfologio
  c. Vortenkonduko
    1) ĝeneralajvortoj
    2) Terminoj
    3) Proprajnomoj
  d. Vortregistrado
  e. Kvantavortaraanalizo
3. Etimologio
4. Sintakso
5. Semantiko
6. Stilistiko
7. Analizo de l’ evoluo filogeneza [kladogeneza]
8. Analizo de l’ evoluo ontogeneza
9. Kompara esperantologio
10. Pedagogio
11. Bibliografio

En 1949, Neegaard unuafoje eldonis fakan revuon Esperantologio. Ĝis 1961, aperis 6 kajeroj kun entute 424 paĝoj.
Sed, kiel dirite, li ne elpensis tiun terminon. Fakte, jam antaŭe ekzistis samtitola revuo en Japanio. Asocio Kawazaki-Okamoto aperigis 3 numerojn dum la jaroj 1930 kaj 1931.
Ankaŭ tri numerojn atingis la budapestan Esperantologiaj Kajeroj en 1976-1977.

Esperantologio - Esperanto Studies
De 1999, Christer Kiselman, sveda matematikisto kaj vicprezidanto de ISAE, ĉefredaktas novan revuon Esperantologio - Esperanto Studies (EES). En la unua kajero, li klarigis la objektivojn de la revuo kaj ĝia rilaton kun la projekto de Paul Neergaard.
Bonvenon al la unua kajero de nova revuo! Gi aperigos sciencnivelajn artikolojn pri ĉiuj aspektoj de la lingva, socia kaj psikologia fenomeno Esperanto. Ĝi havas dulingvan nomon por indiki ke ĝi enhavos artikolojn en Esperanto same kiel en naciaj lingvoj. Ĝi aperas ĝemele: kaj papere kaj rete. Tiel mi esperas maksimumigi la akireblon de la revuo.
La revuo iel estas daŭ̆rigo de iama revuo: Paul Neergaard eldonadis dum la jaroj 1949–1961 revuon kun la titolo Esperantologio.

Dekdu jarojn poste, ĉi lastan someron, aperis la kvina kajero de EES. Tralegante la kvin kajeroj oni povas ĝui artikolojn pri esperanta frazeologio, vortaroj, planlingvoj, influo de gepatra lingvo sur lernado de esperanto aŭ la variantoj de esperanto iniciatitaj de Zamenhof mem, sed ĉiam la eseoj en esperanto, la angla, la germana aŭ la franca estas sciencnivelaj kaj altkvalitaj.
En la unua kajero, oni trovas du artikolojn de Marjorie Boulton kaj Carl Støp Bowitz pri Paul Neergaard kaj ankaŭ eseon de la dana esperantisto, kiu «inspiris» la nunan Esperantologio.
Do, se ne estis Neergaard la unua uzanto de la vorto esperantologio, kiu ĝin ekuzis? Laŭ klarigo de la ĉefredaktoro Christer Kiselman en la unua Notico de la Redaktoro,
Kion do signifas la termino esperantologio? Enkondukis ĝin Eugen Wüster. Li faris tion en artikolo aperinta en 1921 en la gazeto Esperanto Triumfonta (poste Heroldo de Esperanto). En la revuo Esperantologio li rakontas la historion de la termino, same kiel tiun de interlingvistiko (Wüster 1955). Por Wüster esperantologio signifas tiun branĉon «de la “sinteza lingvistiko”, kiu estas aplikata al la jam multe uzata sistemo Esperanto». Kaj per sinteza lingvistiko li komprenis «tiun relative novan branĉon de la lingvistiko, kiu ne nur konstatas, sed kiu konscie influas (gvidas) la evoluon de lingvo» – nuntempe oni dirus lingvoplanado. Sed li citas ankaŭ diverĝajn opiniojn, i.a. tiun de W. J. A. Manders, laŭ kiu esperantologio «estas scienco konstata kaj priskriba» (Wüster 1955:211). La nomo de la nuna revuo estu komprenata en tiu senco de Manders.

Tamen en la Salutvortoj de la Redaktoro de la kvara kajero, Kiselman sinkorektas. Ŝajnas, ke samkiel ekzistas japana revuo Esperantologio frue ol samtitola dana revuo de Neergaard, ankaŭ en Japanio oni uzis la terminon esperantologio dek jarojn pli frue ol Eugen Wüster:
En la unua kajero de Esperantologio / Esperanto Studies mi citis artikolon de Eugen Wüster el 1955, laŭ̆ kiu la unuan fojon uzis li la terminon esperantologio (en 1921). Detlev Blanke atentigas ke jam dek jarojn pli frue, en 1911, Ossaka Kenji (1888-1969) publikigis artikolon kun la titolo «Esperantologio» en la revuo Orienta Stelo, organo de Jokosuka Esperantista Societo (citite laŭ Kawaski 1978). Vidu Blanke (2006:167).

Pri kiu publikaĵo meritas la nomon de unua esperantologia fakrevuo, ankaŭ pripensadis germana esperantisto Bernhard Pabst en «Lingva Kritiko (1932-1935): La unua esperantologia periodaĵo», EES 3 (2005), 55-68.
Apud esperantologio, oni povas legi interesegajn «zamenhofologiajn» eseojn, kiel «Lazar Markoviĉ Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaĵaro» de Árpád Rátkai, kiun mi jam iam citis.

Esperantologio - Esperanto Studies estas eldonita kaj en senpaga elektronika versio per la Upsala Universitato kaj papere de Kava Pech (la du unuaj kajeroj papereldonis Bambu, Varna). Pere de tiu ĉi kvina kajero, EES atingis 464 paĝoj entute, do, pli ol la antaŭa Esperantologio.
Jen la kajeroj ĝis nun publikigitaj kaj ligiloj por elŝuti ilin kiel PDF-dosierojn.


Kajero 1 (1999)
Marjorie Boulton: Paul Neergaard 1907–1987
Carl Støp-Bowitz: Paul Neergaard kaj la problemoj de la scienca lingvaĵo
Paul Neergaard: La sencovasteco de kelkaj vortoj en Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Eseo por instigi al diskutado
Geraldo Mattos: Esenco kaj estonteco de la Fundamento de Esperanto
Detlev Blanke: Germana societo Gesellschaft für Interlinguistik
Sabine Fiedler: Pri Esperanto-frazeologio
Marc van Oostendorp: Syllable structure in Esperanto as an instantiation of universal phonology

Kajero 2 (2001)
Heidi Goes: La Esperanto-movado en Tanzanio kaj Togolando
David Pardue: Uma só língua, uma só bandeira, um só pastor: Spiritism and Esperanto in Brazil
Walter Żelazny: Les idées sociales et religieuses suscitées par le phénomène des langues dites artificielles (aspect interlinguistique et social)
Liu Haitao: Gramatiko naskiĝas el tekstaro. Recenzo de verko de Christopher Gledhill
Ebbe Vilborg: Aperis ampleksa vortaro esperanta-germana. Recenzo de vortaro de Erich-Dieter Krause
Liu Haitao: Creoles or planned languages: which have the simpler grammar? Review of the doctoral dissertation of Anett Heil
Till Dahlenburg: Phraseologie unter der Lupe. Besprechung der Habilitationsschrift von Sabine Fiedler

Kajero 3 (2005)
Hiroshi Nagata kaj Renato Corsetti: Influoj de gepatra lingvo sur la lernadon de esperanto: psikolingvistika esploro
Renato Corsetti: En Germanujo pli ol aliloke: esperantologia agado
Marcus Sikosek: Dokumentezum ,,Weltspracheverein Nürnberg
Bernhard Pabst: Lingva Kritiko (1932 1935): La unua esperantologia periodaĵo

Kajero 4 (2009)
Bertilo Wennergren: Bazformoj de radikoj en vortaroj
Gonçalo Neves: Recenzo pri Universalaj Lingvoj en Svislando de Andreas Kü̈nzli
Christian U. Krägeloh: Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
Natalia Dankova: Temporality in spoken Esperanto .
Árpád Rátkai: Lazar Markoviĉ Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaĵaro
Petr Chrdle: Historio kaj planoj de nova Esperanto-Muzeo en Svitavy

Kajero 5 (2011)
Kadoja Hidenori: La strukturo de Esperanto kiel faktoro por certigi ĝian funkcion rilate al Lingvaj Rajtoj: ĉefe pri la koncepto de lingvolernado kaj pri konscio de lingva normo
Leif Nordenstorm: Recenzo pri nova germanlingva biografio de Zamenhof verkita de Andreas Künzli
Vilmos Benczik: La esperanta literaturo tra la lupeo de kelkaj lingvoteorioj kaj literaturkonceptoj
Humphrey Tonkin: Organizaj strukturoj kaj la estonteco de Esperanto
Spomenka Štimec: Unu hindunia infanlibro en Eŭ̆ropo, tri eŭ̆ropaj infanlibroj en Hinda Unio
Christer Kiselman: Variantoj de esperanto iniciatitaj de Zamenhof

Pri Paul Neergaard,  vidu ankaŭ la konferencon de Christer Kiselman dum la 96-a UK en Kopenhago.

viernes, 22 de julio de 2011

Mia tajloro estas riĉa


Hodiaŭ vizitis min longtempa amiko, kiu donacis al mi du esperantajn lernolibrojn el la 60-aj kaj 70-aj jaroj de la pasinta jarcento, kiujn li mem ricevis de forpasinta onklo.
La unua estas tiu de Assimil, eldonejo kiu aperigis la plej konatan librojn por memlerni lingvojn sans peine (sen peno).
Bretonano Alphonse Chérel (naskiĝinto en Rennes en 1892) laboris kiel instruisto en antaŭrevolucia Rusio. Tie li lernis la rusan kaj samkiel memlernis ankaŭ la anglan kaj la germanan.
Ree en Francio, li pretigis ŝirfolian kalendaron por instrui la anglan per humuraj desegnoj kaj mallongaj lecionoj (po unu leciono por folio de la kalendaro).


Tio estis la semo por lia unua Assimil-metoda libro, kiun li aperigis en 1929: L'anglais sans peine. Inter la unuaj frazoj de la libro oni legis tie la nun vaste konata: «My taylor is rich (but my English is poor)». Malgraŭ la multaj parodioj de tiu ĉi frazo, la libro atingis sukceson kaj, post nelonge, Chérel eldonis similajn erojn por lerni la italan, la hispanan aŭ la germanan.
Al Alphonse sekvis lia filo Jean-Louis kaj nun la nepo de la fondinto, Yannick, estris eldonejon kiu hodiaŭ oferas pli ol cent lernolibrojn pri lingvoj kiel la angla aŭ la germana, sed ankaŭ kiel la jida, la bretona aŭ la maoria (kaj nun ne nur la franca sed ankaŭ dekduo de aliaj lingvoj rolas kiel bazlingvoj)
Iu ajn metodo Assimil enhavas pli malpli 100 lekcionojn en du etapoj: la pasiva kaj la aktiva fazo.
Mi jam posedis kelkajn Assimil-librojn, kiujn mi uzis por iom ekscii pri lingvoj kiel la hebrea, la pola aŭ la nederlanda (tiun ĉi lastan libron mi aĉetis antaŭ du semajnoj en Bruzelo), kaj sendube ili helpas por atingi tion, ke Delfí Dalmau (1891-1965) nomis pasivan poliglotismon.


Nu, tiun ĉi esperantan lernolibron aŭtoris en la jaro 1973 franca esperantisto Jean Thierry (1924-1995),  kaj li evitas uzi tro gramatikan vidpunkton, malkiel frutempaj lernolibroj.



«Dum vi aŭskultas al la radio, manikuru la manojn»


La dua libro al mi donacita de mia amiko estas Teach yourself esperanto. Ĝi estas alia metodo por memlerni eldonita kelkaj dekjaroj antaŭ la aperigo de Lernu! Tiu ĉi estas la dua eldono (1968), sed John Cresswell kaj John Hartley aŭtoris ĝin en 1957. Post la unua pli gramatika parto, interesaj eroj de la libro estas lecionoj, kie esperanto rolas en, ekzemple, veterprognoza paĝo de ĵurnalo, flankokupoj (bird-fotografado) aŭ en reklamoj.


Por modernigi vian hejmon, elektrigu ĝin! Preskaŭ ĉiu hejmo nun havas elektran gladilon, fajron aŭ boligilon. Sed nur kiam vi ekhavos lavmaŝinon, glaciŝrankon, kuirilon, suĉilon, kc, –nur tiam vi plen ĝuos la avantaĝojn de elektro, la mirakla servanto.


Ne mankas konsiloj por esti bela (nur por virinoj kaj antaŭ la tutmonda disvastigo de aerobiko per Jane Fonda). Kaj, kompreneble, virinoj ne nur devis gimnastike sin ekzerci, sed ankaŭ:

Konsiletoj en la hejmo
N-o 323 – Por ŝpari tempon: dum vi aŭskultas al la radio, manikuru la manojn. Dum vi rigardas la televidon, brosu viajn harojn.
N-o 324 – Por forpreni inkon de la tapiŝo: uzu varman lakton. Oni devas tuj versi la lakton sur la inkmakulon, kaj lavi per pura tolo.

jueves, 14 de abril de 2011

Lasta adiaŭo al L. L. Zamenhof (1917)


Lazaro Ludoviko Zamenhof forpasis la 14-an de aprilo 1917, antaŭ ĵus 94 jaroj. Lundon la 16-an de aprilo, funebra procesio forlasis la varsovia domo de la «iniciatoro» de la internacia lingvo kaj la ĉerko estis elportata ĝis la tombejo.
Dum la ceremonio, Antoni Grabowski, la homo kiu tridek jaroj antaŭe unue dialogis buŝe en esperanto kun Zamenhof, adiaŭis la Majstron:


Funebraj aŭskultantoj, karaj samideanoj!
Granda doloro trapenetras niajn korojn; ni staras ĉe la ĉerko de nia kara Majstro. Foriris en la regnon de l’ eterneco geniulo, kies venon sur la teron atendis jarcentoj, kiu estis kvazaŭ elektita de l’ Providenco, ke li fine solvu la gravan problemon de lingvo internacia, pri kiu antaŭ li multe da pensuloj revis kaj vane laboris.
Sed, parolante al vi, karaj samideanoj, ĉu mi bezonas prezenti la grandajn meritojn de l’ mortinto rilate al la homaro kaj la patrujo?
Ĉu mi bezonas rakonti al vi, kiel nia Majstro, ekaminte sian ideon en la infaneco, restis al ĝi fidela ĝis sia lasta spiro? Vi ja scias, kiom pezajn oferojn li faris por la efektivigo al sia verko:

La junecon li ploranta
Metis mem sur la altaron
De la devo ordonanta,

kiel li mem konfesas en sia unua kanto. Vi scias, kiel nia Majstro longe vivis en mizero, metante ĉiujn siajn moralajn kaj materialajn rimedojn sur tiun altaron. Nur malrapide maturiĝis la fruktoj de lia penado. Fine li fariĝis fama en la mondo, centoj da miloj elparolis lian nomon kun plej grandaj amo, respekto kaj admiro; d-ro Zamenhof kvazaŭ reĝo estis adorata de sia interspirita regno; sed malgraŭ ĉiuj honoroj li ĉiam restis same modesta.
Sed mi ne bezonas pentri al vi la larme puran karakteron de nia Majstro, vi konas ĝin, same, kiel la grandecon de lia tuthomara verko, same, kiel ĉiun pli gravan momenton el lia vivo. Unu tia momento vive al mi prezentiĝas en la nuna funebra horo: Kun kortuŝo mi rememorigas al mi, kiel, antaŭ tridek jaroj, mi la unuan fojon salutis nian Majstron en la lingvo internacia: tiam okazis la unua interparolo Esperanta. Ĉu tiam mi povis antaŭsenti, ke mi staros ĉe via ĉerko, por diri al vi, kara amiko, la lastan: adiaŭ! en Esperanto! Adiaŭ! Kaj ĝis revido en pli bona mondo sen doloroj kaj suferoj! Sed ne! vi ne foriras, vi vivas kaj vivos eterne en la mondo, kiam ni, viaj fidelaj lernintoj, jam longe estos foririntaj; vi vivos en la koroj de niaj posteuloj, ĉiam pli granda, ĉiam pli adorata bonfaranto de l’ homaro. Vi eniris en la panteonon de l’ senmortaj geniuloj. Tio estu konsolo ankaŭ por vi, funebranta, grandanima lia vivkunulino, kiu lin tutkomprenis kaj ĉiam kuraĝigis dum la malfacilaj momentoj de lia vivo.

Arbeto, kiun, Majstro kara,
Vi plantis ĉe Vistul-rivero,
Elkreskis ĝis lazuro klara,
Etendis branĉojn ĉirkaŭ tero.
En niaj koroj, granda homo,
Jam staras viaj monumentoj,
La gloron de l’ benata nomo
Ripetos ĉiuj la jarcentoj!

Post la penadoj de la vivo ripozu kviete, la tero estu por vi malpeza!



Fonto: A. Oberrotman kaj T. Jung (eld.): La lastaj tagoj de L. L. Zamenhof kaj la funebra ceremonio, Kolonjo-Horrem (Germanio), eldonejo de Esperanto Triumfonta, 1921. Rete legebla ĉi tie.

martes, 15 de marzo de 2011

Solidareco kun Japanio



Terura tertremo batis vendrede nordorientan regionon de Japanio, ĉefe la gubernion de Mijagi. La sekva cunamo okazigis milojn da viktimoj.
Japanaj esperantistoj komentas en Tujtero (listo) siajn nunajn travivaĵojn post la katastrofo kaj la danĝeran situacion en la nuklea centralo de Fukuŝima.

Blogeroj pri la japana katastrofo:
Libera Folio: Japanaj esperantistoj nekontakteblaj post tertremo
Bagateloj: Helpi al Japanio
Hori Yasuo: Taglibro dum la japanaj katastrofoj
Becĵo: Pri tertremo kaj cunamo en Japanio

Ĝisdatigitaj informoj en Tujtero pri la situacio en Fukuŝima:
@vastalto (japana esperantisto)

domingo, 13 de marzo de 2011

Virino kaj esperanto


Maldekstre dekstren ĉe la tablo: Montserrat Piñeiro, Gisela Alcón, Gemma Armadans, Teresa Massana, Montserrat Parera kaj Montserrat Franquesa
 (Fotis: Sebastià Ribes)

Malgraŭ malbona vetero —kiu fakte neebligis la partoprenon de Anna Molera–, hieraŭ oni ĝuis interesan rondan tablon pri virino kaj esperanto. La eventon aranĝis Muzeo de Esperanto de Subirats okaze de la Internacia Virina Tago, kiu ĵus centjariĝis.
Montse Piñeiro, gvidantino de la muzeo, kvazaŭ profesiistino debatestris la rondan tablon. Finfine, hieraŭ partoprenis Gisela Alcón, Gemma Armadans, Teresa Massana, Montserrat Parera kaj Montserrat Franquesa.

Gisela Alcón rakontis pri Maria Julivert, esperantistino de El Vendrell. Julivert, kursgvidantino kaj tradukistino, partoprenis en la esperanto-grupo Frateco dum la 1920-aj jaroj. Alcón substrekis la rolon de esperanto, kiel enirilo al la kulturo por tiamaj virinoj.

La unua kontakto de Gemma Armadans kun esperanto estis tra lia patro, malgraŭ li ne instruis ŝin pri la lingvo. Ne instrui la proprajn gefilojn estis kaj estas kutima afero inter la esperantistaro. Ĉeestanta denaskulo proponis alian vidpunkton, kaj parolis pri sia travivo kun esperanto kiel gepatra lingvo.

Teresa Massana aludis al la malsameco inter paroli esperanton kaj esti esperantisto. Teresa, vidvino de la fondinto de la muzeo Luis Hernández, priskribis ŝin kiel eternan E-komencanton. Ŝi  memoris, ke esperanto ebligis la unuan eliron eksterlande al la geedzoj, kiam ŝi kaj Luis vojaĝis Hungarujen por viziti Árpád Máthé. Antaŭ la evento, mi povis foliumi la imponan verkon de Arpad Mathé, Anna Molera kaj Luis Hernández.

La unua volumo enhavas pli ol mil paĝojn. Ĝis nun aperis du el la kvar volumoj. 

Teresa, ĉiam ĉarma kaj vigla virino, donacis al mi praverkon de Rondo Takács.


Montserrat Parera, ankaŭ difinis sin kiel edzinon de esperantisto. Ŝi memoris pri leteramikoj. Eble la nunaj sociaj retoj (Facebook, Ipernity, Twitter) anstataŭis leterojn, kiel ilon por rilatoj inter tutmondaj esperantistoj.

Montserrat Franquesa, filino de esperantisto kiel Gemma Armadans, ekinteresiĝis pri la lingvo dum sia adolesko. Ŝi parolis pri la transdono de la lingvo al gefiloj. Ofte geknaboj ne ŝatas kursojn, sed ili malkovras esperanton kiel perfektan ilon por amikigi dum la kongresetoj kaj poste pere de sociaj retoj. Montserrat, kiu regas kelkajn lingvojn, ankaŭ substrekis la propedeŭtikan valoron de esperanto.

Statistiko pri la procento de virinoj en la kataluna esperanto-movado ekis debaton pri kialoj de la seksa malekvilibro. Tiurilate, Gisela Alcón komparis du fotojn de la esperanta grupo Frateco. Virinoj, kiuj aperis en la unua, ne vidiĝas en la dua, post kelkaj jaroj. Viroj daŭras en la movado. La edzina kaj patrina rolo estas la evidenta kialo. Joan Inglada priskribis la esperantan socion, kiel mikrokosmoson de nia socio. Do, la ne tre granda partopreno de virinoj en esperantaj grupoj eĥas la ne tre grandan partoprenon de virinoj en la asocia mondo. Li ankaŭ substrekis la malfacilecon, kiun devas konfronti elstaraj esperantistinoj, ekzemple la fratinoj Rosell el Vilanova.

Ankaŭ Montse Piñeiro memoris Eulàlia-n Rosell-n (1879-1953) kaj finigis la eventon pere de ŝia esprimo, devizo de Kataluna Esperanto Federacio: «Maro estas gutaro.»
La evento finiĝis en ĉarma etoso per konversaciaj rondetoj, kie ne mankis penedesa ĉampano.

jueves, 24 de febrero de 2011

La plej ŝika tosto por esperanto


Louis de Beaufront (1855-1935), la unua franco kiu parolis esperanton, estis la plej elstara aktivulo de la internacia lingvo dum la unuaj jaroj, kaj poste dum la nomata franca periodo. En 1892 li loĝis en la franca regiono de Ĉampanjo-Ardenoj. Tie li esperantistigis la grafon Chandon de Briailles, «ĉefo de la domo Moët et Chandon, la plej antikva kaj potenca por la vino ĉampana»:
De sinjoro L. de Beaufront ni sciiĝas, ke al nia lingvo aliĝis la grafo Chandon de Briailles, ĉefo de la domo Moët et Chandon, la plej antikva kaj potenca por la vino ĉampana. Tuj post la ricevo de la lernilo por Francoj la grafo skribis al s-ro de Beaufront amindan leteron en Esperanto. La aliĝo de tiu sinjoro estas tiom pli rimarkinda, ke li havas havas jam la aĝon de 70 jaroj. La tuta domo estas tre favora al ni, kaj s-ro de Beaufront diras, ke ĝi nur atendas kelkajn mendojn faritajn en Esperanto, por enkonduki ĉe si la komercan korespondadon en nia lingvo.
Esperantisto, n-ro 9 (septembro 1892), p. 131

En la sekva numero de Esperantisto jam aperis en la adresaro la grafo Paul Chandon de Briailles (1821-1895) kaj lia filo Gaston (1852-1914)
1910. Chandon de Briailles, Gaston. Epernay. Marne. Francujo. [L. de Beaufront.]
1911. Chandon de Briailles, P., grafo. 11 Strato de Komerco. Epernay. Marne. Francujo. [L. de Beaufront.]
Esperantisto, n-ro 10 (oktobro 1892), p. 159

En la dekunua numero de tiu jaro, oni legas la nomojn de du el la ses gefiloj de Paul Chandon de Briailles inter la abonantoj de la revuo .

IV, Francoj
Epernay: de Beaufront, L. (2 ekzempl.)
Chandon de Briailles, Gaston
Chandon de Briailles, Jean-Remi
Gallice, Henry, s-ino
Esperantisto, n-ro 11 (novembro 1892), p. 162 

Kiam Louis de Beaufront aperigis Dictionnaire Esperanto-Français-on en 1902, li dediĉis ĝin al la grafo Jean-Remi Chandon de Briailles, «unu el la unuaj kaj el la plej bonaj amikoj de esperanto» (4a eldono, 1904).


Fontoj:
Esperantisto, 9/1892; 10/1892; 11/1892
Por la antaŭnomoj kaj la jaroj de naskiĝo kaj morto, Geneanet.org

martes, 22 de febrero de 2011

En la katakombo

Ĉi-jare, la Hispana Kongreso de Esperanto okazos en San Lorenzo de El Escorial inter la 28-a de junio kaj la 2-a de julio. Ne malproksime al la Kulturdomo de San Lorenzo, kie disvolviĝos la Kongreso, staras la mondkonata Monaĥejo. Tie estas enterigitaj la plejmulto de la reĝoj kaj reĝinoj de Hispanio ekde Izabela de Portugalio (1503-1539). Tamen, la fina enterigo okazas post longa proceso (ĉirkau dudek kvin jaroj) de natura redukto de la korpo en la «Pudridero». Nur monaĥoj de la ordo de aŭgustenanoj rajtas eniri en tiun iom strangan lokon.


Pri tiu rara kutimo de la hispana reĝaro temis artikolo aperigita en la jaro 1892 en la unua revuo en esperanto sub la rubriko «El la mondo».

El la Mondo
La korpo de Alfonso XII., la lasta reĝo de Hispanujo, ĝis nun ne estas ankoraŭ kaŝita por eterna trankvilo, malgraŭ ke de lia morto pasis jam ses jaroj. La korpo de la mortinta reĝo, envolvita en maldikaj tolaj tukoj, kuŝas sur ŝtona plato apud la fonto, kiu fluas en groto en la orienta parto de la monto, sur kiu staras la Eskurialo. En tiu ĉi stato ĝi kuŝos tiel longe, ĝis ĝi ricevos la ecojn de mumio, kaj nur tiam ĝi estos enmetita en la katakumbon artiste konstruita rotundo sub la ĉefa kupolo de la Eskurialo, kie ripozas la korpoj de la aliaj reĝoj de Hispanujo. La korpo de la patro de la reĝino Isabella kuŝis en tiu ĉi groto, kiu estas nomata «Pudrido» pli ol dudek kvin jarojn, antaŭ ol ĝi ricevis tian gradon de ŝtoniĝo, ke ĝi povis esti kaŝita en ĉerkejon de la reĝoj.
Esperantisto, jaro III, n-ro 8 (aŭgusto 1892), p. 125

viernes, 18 de febrero de 2011

Nova tiparo Zamenhof


Usona tipdesegnisto Jason Castle ĵus aperigis novan tiparon Zamenhof, honore al la patro de esperanto. La tiparo enhavas kvar stiloj (inline, plain, inverse, outline) kaj laŭ ĝia aŭtoro estas inspirita de literoj en rusaj konstruktivismaj afiŝoj. Zamenhof permesas skribi per latina alfabeto, literoj grekaj (ne videblaj pere de la ilo ĉe la retpaĝaro MyFonts) kaj cirilaj


kaj, kompreneble, oni povas ankaŭ uzi ĉapelitajn literojn (kun iomete tro minimumismaj ĉapeloj, miaopinie)



La tiparo, kiu nur enhavas ĉefliterojn, ĉar ĝi estas pripensita ĉefe por afiŝoj kaj titoloj, estas jam aĉetebla pere de MyFonts, sed jen kion diris la aŭtoro en Tujtero:


@typedesigner ★ Mia nova tipara familio "Zamenhof" nun disponeblas ĉe MyFonts: http://bit.ly/g75lBM Sed, atendu ĝis la speciala oferto. #font #typography

miércoles, 16 de febrero de 2011

Esperanto a la malagueña: el curioso libro 36 (1890)

Ya en el primer número de La Esperantisto, primera revista en la lengua internacional, aparecía una bibliografía numerada de las obras publicadas en esperanto. Como es lógico, el número 1 correspondía al conocido como Unua Libro, es decir, la edición en ruso del primer manual de la lengua internacional, publicado por Zamenhof en julio de 1887. Ese mismo año se publicaron las ediciones polaca, francesa y alemana del Unua Libro a las que corresponden los números 2, 3 y 4.
En 1888 se publicó el quinto libro, la edición inglesa: Dr. Esperanto's International Tongue. Preface and complete method, de J. St. [Julian Steinhaus]. Zamenhof fue informado de la mala calidad de la traducción y el número 5 desapareció de la lista y fue ocupado por la nueva traducción, obra de Richard Geogheghan y publicada en 1889.

El doble número 5 del «Nomaro de l' verkoj pri la lingvo internacia Esperanto». La versión definitiva de Geoghegan y la efímera de Julian Steinhaus

La bibliografía numerada de la lengua esperanto siguió creciendo con los primeros diccionarios breves (malgrandaj vortaroj) en las cinco lenguas mencionadas (ruso, polaco, francés, alemán e inglés; números 6 al 10), el conocido como Dua Libro (11) y su Aldono (12), nuevos manuales en otras lenguas (hebreo, 13; yiddish, 23; sueco, 24; letón, 29; danés, 33; búlgaro, 34; italiano, 35) y diccionarios de más enjundia (Plena vortaro rusa-internacia, 17; Meza Vortaro Internacia-Germana, 21). Las primeras traducciones literarias también fueron haciendo aparición en la bibliografía. Antoni Grabowski (1857-1921), de quien se cuenta que mantuvo con Zamenhof la primera conversación en esperanto de la historia, tradujo a Pushkin (La neĝa blovado, 14) y a Goethe (La gefratoj, 17).

A. Grabowski

El esperanto en España
La penetración del esperanto en España se refleja de manera curiosa en la bibliografía numerada. Así, la primera obra sobre el esperanto para españoles no fue un manual o versión del Unua Libro, sino un diccionario, el Vortaro Esperanto-Hispana (26) obra de Edgar von Wahl (1867-1948). Von Wahl (o De Wahl), nacido en Ucrania, estudió en San Petersburgo y se instaló en Tallín. Se interesó por el volapük, pero lo abandonó por el esperanto en cuanto leyó el Unua Libro. Von Wahl experimentó con traducciones al esperanto de Lermóntov, colaboró en La Esperantisto y en 1889 publicó el diccionario esperanto-español, tomando como base el primer diccionario breve esperanto-ruso de Zamenhof.

Edgar von Wahl

Ese mismo año 1889, Joaquín de Arce y Bodega, a la sazón bibliotecario del Senado se dirigió a Zamenhof y recibió de éste tres ejemplares de su gramática (probablemente de la versión francesa). Conservó uno y envió los dos restantes a Ricardo Codorniu (1846-1923), que en 1903 fundaría la Hispana Societo por Propagando de Esperanto, y al malagueño José Rodríguez Huertas, entonces presidente del club volapukista de Málaga. Al parecer, el libro convenció a Rodríguez Huertas, pues ya en 1890 publicó el que sería el primer manual de esperanto en castellano, un curioso libro que se inscribiría con el número 36 en el «Nomaro». Así se expresaba en el prólogo sobre la nueva lengua:(1)
Mas como hemos tropezado, digámoslo así, con esta nueva lengua, de excelentes condiciones de sencillez y de más probabilidades de éxito que el Volapük, somos los primeros en arriar nuestra bandera para alistarnos resueltamente bajo la enseña que simboliza, conforme á nuestro humilde parecer, la más pronta y segurísima realización del progreso que tanto anhelamos.

Gramática, ejercicios y diccionario de la linguo internacia del doctor Esperanto

Portada del libro de Rodríguez Huertas tal y como la reproduce Ludovikito (Ito Kanzi) en Ludovikologia Dokumentaro, III, p. 257. Teniendo en cuenta el ex libris de Luis Hernández Yzal, el libro original debe encontrarse en el Museo de Esperanto de Subirats.

El libro de Rodríguez Huertas es desde el principio al final el manual más heterodoxo de los «basados» en el Unua Libro de Zamenhof. En el prólogo, tras un breve apunte histórico sobre la adopción de una lengua internacional, el autor se ocupa «de los idiomas que aspiran á ser universales, llamados Lingua, Volapük y Lingua [linguo] Internacia». Del primero, dice que se debe a «un sabio lingüista inglés, cuyo nombre no recordamos, quien [...] ha dado á luz recientemente en Londres un idioma de raices esencialmente latinas». El nombre del autor que no recordaba Rodríguez Huertas era George J. Henderson, que había publicado Lingua, an International Language for purposes of commerce and science. General outlines en la primavera de 1888 (y que posteriormente se haría esperantista). Rodríguez Huertas aseguraba que lingua carecía «de la acabada belleza y de la sublime sonoridad de tan harmoniosa lengua [el latín]». Del volapük asegura que «sus vocablos son muy difíciles de retener en la memoria».
Ya en el título de la Gramática llama la atención la u de linguo, y es que Rodríguez Huertas decide sustituir la v por u, como explica al final:

Las palabras que tienen en su raíz una v, cuyo sonido es el de nuestra u [?], se hallan escritas aquí con esta última letra. Ejemplo: akuo por akvo, linguo por lingvo, kuar por kvar, kuin por kvin, etc., etc.

A continuación, el prólogo destaca tres reglas que permiten conocer el idioma en «media hora [...] tiempo más que suficiente para conocer á la perfección su mecanismo»: la formación del femenino con el sufijo -in- (curiosa elección teniendo en cuenta la propuesta final de Rodríguez Huertas), la formación de antónimos con el prefijo mal- y la adopción de palabras internacionales. Finalmente, el prólogo destaca las raíces latinas de muchas palabras y concluye así:

Para que no se tema que, al aprender este idioma, se ha de perder el tiempo, suponiendo que no habrá persona alguna con quien entablar correspondencia, ponemos á continuación de la Gramática una carta en la nueva lengua, para que, dirigiéndose á uno de los individuos, cuyos domicilios van al pié, pueda saberse por ellos mismos que la Linguio Internacia está realizando muy rápidos progresos en toda la Europa.

En la descripción del alfabeto destaca la explicación de la j, «como j francesa: jur-o (tchuro), juramento». La explicación cobra cierto sentido ante la ausencia de la ĵ. Es decir, Rodríguez Huertas cambia la ĵ por la j.
La explicación de la ausencia de la ŭ tampoco se desvela hasta la página 30.
Por último, el alfabeto no contiene la y, lo cual no debería sorprender considerando que no existe en esperanto. Sin embargo, Rodríguez Huertas la usa para formar el plural («12. Signo único del plural, la y») y en general para sustituir a la j (yes, yam, yaro).

Los pronombres personales del esperanto, según Rodríguez Huertas

La siguiente sorpresa importante la encontramos en el cuadro de declinación de los pronombres personales. Al margen de la aplicación de los seis casos latinos al castellano, sorprende que el acusativo sea igual al nominativo. La explicación una vez más en la página 30 («Alteraciones introducidas en esta Gramática»):

3.ª El acusativo lo indicamos colocando inmediatamente después del verbo la palabra que funciona como objeto directo del mismo. Ejemplo: Mi legas via letero, en vez de mi legas vian leteron;  

Al margen de esporádicas imprecisiones, la gramática explica de manera adecuada las partes de la oración (artículo, nombre, adjetivo, adverbio, verbo...) y los prefijos y sufijos.
Tras comparar un párrafo en castellano, lingua, volapük y esperanto (a fin de destacar la sencillez del esperanto), el manual vuelve a acercarse a un manual ortodoxo: ejercicios, padrenuestro en esperanto, primeros versos del Génesis, una carta...

Rodríguez Huertas propone asimismo un modelo de carta para solicitar un intercambio de correspondencia en esperanto y añade una serie de direcciones de esperantistas europeos (Zamenhof, Kelter, Schmidt, etcétera).

Carta modelo y direcciones

Por fin, en la página 30, el autor aclara las adaptaciones que he ido mencionando:

Con el propósito de presentar este idioma á nuestros compatriotas de un modo en extremo fácil, así como por la necesidad de salvar la dificultades tipográficas que origina en un principio la publicación de un libro en caracteres extraños á los de nuestro uso nos hemos visto precisados a introducir algunas reformas al darlo á conocer, abrigando el intimo convencimiento de que el muy ilustrado filólogo por quien ha sido inventado, ha de tener en cuenta, merced á su recto criterio, que, al proceder así, lo hacemos tan sólo instigados por el deseo de que tan noble y trascendental invento sea propagado de un modo rápido, y con el menor número de obstáculos, por todo nuestro territorio.

Por último, como si de un diccionario geográfico se tratara, el autor ofrece información de las distintas ciudades en que «se admite correspondencia en linguo internacia». Llaman la atención algunos de los topónimos que se usaban [?] en la época; como éste, que supongo que se refiere a Aquisgrán (Aachen, Aix-la-Chapelle)

Alemania
Chapelle tiene fábricas de máquinas, paños y alfileres.  

El diccionario, muy reducido y sin criterio claro, ocupa las páginas 34 a la 51. A la última entrada del diccionario (zorg-i, cuidar) le sigue la palabra FIN. Sin embargo, aún queda la parte más desconcertante.

«Reforma que proponen los amantes de este idioma residentes en Málaga»
Bajo este título, y después de adaptar el alfabeto y eliminar la marca de acusativo, Rodríguez Huertas propone sustituir el artículo único la por una serie de artículos definidos e indefinidos con marca de género y número. Ésta es su propuesta.

En vez del único artículo la, común á todos los géneros, números y casos, convendría emplear le, une, para los nombres de varón, sus oficios y animal macho; la, una, para los nombres de mujer, sus oficios y animal hembra, y lo, uno, para preceder á los nombres de cosas, cuyos plurales serian respectivamente: ley; uney; lay; unay; loy; unoy.
Admitida esta reforma por el inventor, podría permanecer invariable la palabra que designa nombre masculino, al variar de género: v. gr.:
Le ĉevalo (el caballo), la ĉevalo (la yegüa); ley ĉevaloy (los caballos); lay ĉevaloy (las yegüas).
Esto sería muy conveniente para el conocimienro de los vocablos y la pronta traducción, puesto que de la simple inspección del artículo se deduciría si se trataba de nombres de personas ó animales de uno u otro sexo, ó de seres inanimados.

En la entrada «Hispanujo», la Enciklopedio de Esperanto afirma que José Rodríguez Huertas además de ser autor de esta primera gramática para españoles también fundó el primer club esperantista del país en 1892.
La Gramática, ejercicios y diccionario de la linguo internacia del doctor Esperanto se convirtió en el número 36 de la bibliografía esperantista. Zamenhof no quedó complacido con la obra.

Notas:
(1) En todas las citas he conservado la ortografía de la época y las erratas del original.

Ĝisdatigo
Toño del Barrio atentigas min pri artikolo aperigita en Boletín de HEF en 1987.
Juan Azcuénaga jam bonege pritraktis la aferon.
Jen la ligilo:
www.gazetejo.org/system/files/gazetoj/bol279.pdf (p-oj 9-12)

sábado, 5 de febrero de 2011

Esperantujo perdas sian BBC-on

Karaj Geaskultantoj, Karaj Radioamikoj, hodiaŭ ni havas por vi malĝojigan informon pri foresto de nia E-programo. Nome laŭ la decido de la Estraro de PR ekde hodiaŭ mi ne plu povas okupiĝi pri ili. Ni klopodos baldaŭ liveri al niaj aŭskultantoj kaj amikoj pliajn informojn.

Tiu ĉi mesaĝo de Gabriela Kosiarska en la Facebook-a grupo Amikaro de Pola Radio en Esperanto metis malĝojan finon al pli ol duonjarcenta historio de elsendoj en esperanto. Libera Folio tuj interparolis kun Gabriela Kosiarska, kiu konfirmis, ke la elsendo de 31-1-2011 restos la lasta. Jam en 2006 «respondeculo de poreksterlandaj programoj s-ro Jerzy Targalski [...] decidis likvidi la esperantajn elsendojn»(1) je la Zamenhofa Tago tiujara. La protestoj de la esperantistaro (kaj komentoj en la pola gazetaro) prokrastis la decidon ĝis januaro 2007 kaj ebligis la novajn podkastajn elsendojn ekde la 9-an de januaro 2007. En majo 2010, lastmomente kiel ĉi-foje (legu artikolon ĉe Libera Folio), Gabi Kosiarska, jam delonge la sola dungito de la Esperanto-redakcio, estis delegita por ŝangi la portalon de Pola Radio kaj ŝia laboro en la Esperanto-servo de Pola Radio estis haltigita.
De tiam, la podkastoj aperis trifoje po semajno kun kelkaj aktualaĵoj kaj sonarkivaj interparoloj, danke al la klopodoj de Gabi Kosiarska, Barbara Pietrzak kaj Maciek Jaskot.



Unuaj paŝoj de la radio en esperanto
Pola Radio eble estas [estis?] al la E-radio, tio kio Literatura Mondo estis al la esperanta beletro. Ĝi elstaras kiel pinta reprezentanto de radio en esperanto. Tamen, Pola Radio ne estis la sola nek la unua esperanto-radio. Laŭ Enciklopedio de Esperanto, «la unuaj disaŭdigoj en esperanto komenciĝis en 1922. Tiam estis farataj tiaj provoj en Newark (Usono) kaj Londono». Nur du jaroj poste fondiĝis Internacia Radio Asocio, kiu kongresis kaj eldonis Internacia Radio Revuo-n. En 1927 Internacia Unio de Radiofonio kongresis en Laŭzano kaj aprobis jenan rezolucion:
La Internacia Unio de Radiofonio rekomendas al la stacioj fari provon pri regulaj elsendoj en Esperanto - unufoje en la semajno dum 10-15 minutoj por anonci al malproksima aŭskultantaro la ĉefajn punktojn de sia semajna programo aŭ por konigi al ĝi okazintaĵon artistan, intelektan aŭ ekonomian de sia nacia vivo. Samtempe ĝi rekomendas al ili anoncigi sian stacion unufoje ĉiutage en Esperanto okaze de siaj vesperprogramoj.

Poste, la Internacia Centra Komitato de la Esperanto Movado kreis apartan radio-komisionon. EdE citis ĝiaj statistikoj: «Laŭ tio en 1933 en 83 sendostacioj de 14 landoj okazis 1774 disaŭdigoj en aŭ pri esperanto, inter ili 409 kursohoroj».


«Parolas Varsovio, naskiĝurbo de Esperanto»
En la jaro 1959, la sinteno al esperanto de la komunisma pola registaro estis iom pli favora ol dum antaŭaj jaroj. Post la 38-a UK okazinta en 1953 en Zagrebo, la unua en komunisma lando, UEA decidis estigi la 44-an kongreson en Varsovio. Temis pri jubilea kongreso, okaze de la centa datreveno de la naskiĝo de Zamenhof.
Unuflanke ŝajnis, ke ne eblas kongresi aliloke ol en Varsovio, kie eblas pilgrimi al la tombo de L. Zamenhof - dum la lasta mondmilito senigis milojn da esperantistoj, inkluzive Zamenhofojn, je loko de eterna ripozo. Aliflanke regis profunda dubo pri sukceso de la kongreso malantaŭ la «fera kurteno».(2)

Isaj Dratwer (1905-1985), ĝenerala sekretario de Pola Esperanto-Asocio, interesigis la ĉefministron Jozef-on Cyrankievicz-on, onidire eksesperantisto, pri la ideo estigi la elsendojn prepare al UK.
La ideo estis aprobita, sed estis samtempe prezentita unu kondiĉo. Ne eblis paroli pri eksperimenta dekkelkminuta babilo, ne eblas paroli pri lingvo-rubriko. La elsendo devas esti ĉiutaga, duonhora, profesinivela, prilaborata en specialigita lingvoredakcio en la poreksterlanda fako de Pola Radio.(3)

La elsendoj komenciĝis la 4-an de aprilo. La unuaj du redaktoroj estis Ada Sikorska-Fighiera kaj Jerzy Uspenski. Nur tagoj poste komencis la kunlaborado de Andrzej Pettyn, kiu laboris pli ol kvardek jaroj en la E-redakcio de PR. Ankaŭ pli ol kvardek jaroj laboris kaj kunlaboris tie Barbara Pietrzak, nuna ĝenerala sekretario de UEA. Pietrzak aparte fieris pri la premio pro la atingaĵo en la evoluigo de la ĵurnalisma lingvo (1970) aŭ la premio Onisaburo Deguĉi pro la kontribuo al la internacia paca interkompreniĝo (1993) aljuĝitaj al la E-redakcio de Pola Radio. Ŝi finigis la jam citita artikolo de Eventoj tiuvorte:
Dum daŭre por multaj esperantistoj Esperanto estas la lingvo de legaĵoj, korespondaĵoj aŭ pli-malpli sporadaj renkontoj - por la radioaŭskultantoj la E-elsendoj estas la vivanta medio, la loko de ilia ĉiutage spertata lingvoidenteco.(4)

Do, ni bezonas tuj retrovi nian lingvoidentecon!


NOTOJ
(1) Darío Rodríguez: «Krizo en Pola Radio», Bulteno de HEF,  377 (jan-feb, 2007), p. 16.
(2) (3) y (4) Barbara Pietrzak: «Marĝene de la jubileo», Eventoj, 54 (majo 1994).

LEGU (KAJ AŬSKULTU) ANKAŬ
Barbara Pietrzak: 40-jariĝo de Esperanto-redakcio de Pola Radio
Elsendo de Radio Vatikana (17-12-2006)

ALIAJ ESPERANTAJ RADIOJ KAJ PODKASTOJ
Radio Vatikana
Ĉina Radio Internaciaj
Varsovia Vento
Radio Verda
kaj multaj pli