jueves, 16 de mayo de 2019

Strato Zamenhof 6: Amiens

 El la serio Strato Zamenhof



Urbo Amiens (ofte esperantigita kiel Amieno) kuŝas apud rivero Somme en la nordo de Francio kaj havas nuntempe ĉirkaŭ cent tridek mil loĝantojn. Rue Zamenhof(1) estas strateto, inter stratoj Octave Tierce kaj Montesquieu.

Rubriko «Tra la mondo esperantista» en la plej grava tiama esperantista gazeto Lingvo Internacia raportis en 1903 pri la starigo de E-grupo en Amiens.(2) La novaĵeto ankaŭ diskonigis la nomon de la honora prezidanto «S-ro Jules Verne, la ĉie konata verkisto de l'Eksterordinariaj Vojaĝoj».

Lingvo Internacia, n-ro 2 (86), februaro 1903, p. 40

Jules Verne estas laŭdire unu el la kreintoj de la sciencfikcia genro kaj la dua verkisto plej tradukita (post Agatha Christie).(3) Ŝajne li ne scipovis la zamenhofan lingvon, sed sufiĉe konis ĝin kaj eĉ «promesis verki romanon kiu pritraktos la temon esperanto»,(4) kiam Charles Tassencourt kaj Joseph Dalfour proponis al li la honoran prezidantecon de la esperanto-grupo de Amiens.

Pri la propagando por esperanto en Amiens daŭre raportis Lingvo Internacia:
En Amiens la gazeto »Memorial d' Amiens« [...] aperis jam la bonegaj artikoloj de S-ro de Grandchamp, pri kiuj ni raportis en majo. — En tiu sama urbo estis la 6. de junio granda festeno Esperantista sub prezido honora de S-ro Jules Verne, kaj efektiva de S-ro Cart. Dum tiu festeno estas donita medalo oferita de Turing-Klubo al S-ro Delfour, kiu faris kurson de Esperanto en la Industria Societo.
Lingvo Internacia, n-ro 6 (90), junio 1903, p. 132

La libro ekverkita de Verne titoliĝis Voyage d'études kaj esperanto rolis kiel la nuran komunikilon inter francoj kaj afrikaj indiĝenoj.  «Vilaĝestro “sidas ĉe la tablo de la guberniestro kaj povis aliĝi al la konversacio kiam ĝi fluis en la lingvo Esperanta”».(5)

Tamen, Verne celis pentri optimisman bildon pri la koloniado en la franca Kongo, sed somere 1903 la franca gazetaro ekraportis pri kruelaĵojn en belga Kongo, denoncitajn ĉefe de la brita ĵurnalisto Edmund Dene Morel antaŭ la brita Parlamento.

Verne mortis la 24-an marto 1905.

Lingvo Internacia, n-ro 7 (115),  1 aprilo 1905, p. 165

István Ertl esperantigis kiel Esplorvojaĝo-n (1994) romanfragmenton de Voyage d'études kaj Abel Montagut eĉ «reverkis» hispane la libron (2016).

La E-traduko de István Ertl kaj la verko de Abel Montagut

La esperanto grupo de Amiens perdis sian tutmondkonatan honoran prezidanton, sed daŭrigis sian aktivadon dum pli ol jarcento.

Esperanto-kursanoj en Amiens, 1932

NOTOJ

1. Foto de la stratŝildo el http://horizonte.free.fr/esperanto/zeo-oj/urboj/amiens.html. 
2. Prezenta prelego pri esperanto okazis la 11-an januaro 1903 en la Industria Societo de Amiens.
4. Cornelis Helling: «Jules Verne et l’espéranto», Bulletin de la Societé Jules Verne, n-ro 12 (1969), 69–71.
5. Abel Montagut: «Jules Verne kaj Esperanto (la lasta romano)», Beletra Almanako, n-ro 5 (junio 2009), 78-95 (p. 80). Tiu ĉi interesega eseo de Abel Montagut aperis unue en tri artikoloj ĉe Libera Folio: «Hezito haltigis romanon de Verne pri Esperanto», «Kruelaĵoj en Kongolando malhelpis al Verne verki pri Esperanto» kaj «Verne patro kaj Verne filo: kien Esperanto malaperis?»


lunes, 13 de mayo de 2019

Preskaŭ samideanoj


Du malsamaj vidpunktoj el la Majaj Tagoj. Klaku por pligrandigi kaj legi

Tiuj ĉi supraj artikoloj aperis ambaŭ en esperantlingvaj gazetoj. Ambaŭ periodaĵoj estis eldonitaj en la respublika flanko dum la terura hispana enlanda milito. Samkiel la germana Internacia Bulteno dum la Unua Mondmilito, esperantistoj aperigis plurajn bultenojn por informi eksterlandanojn pere de la internacia lingvo.

Komunisma esperantisto Luis Hernández Lahuerta, kiu jam en 1934 aranĝis la 14-an SAT-kongreson en lia urbo Valencio, antaŭenpusis la ideon eldoni Popola-n Fronto-n. La unua numero publikiĝis la 1-an de novembro 1936 (la milito estis komencinta la 18-an de julio) sub la devizo «Informa bulteno internacia pri hispana lukto kontraŭ la faŝismo». Popola Fronto aperis kiel duonmonata gazeto (6 kaj, tre baldaŭ, 8-paĝa).

Unua numero de Popola Fronto (Biblioteko Molera)

En marto 1937, Popola Fronto informis pri mortpafado de esperantistoj en Kordobo (Córdoba). La artikolo, «Sango en nia stelo», mirfrapis la internacian esperantistaron kaj okazigis, ke «katolikaj esperantistoj turnis sin rekte al Franco, kiu sekve neis malsimpation al Esperanto».(1)


Klaku por pligrandigi kaj legi

Ĉu pro lo resono de tiu aŭ aliaj artikoloj, ĉu pro la klopodoj de kunredaktoro Wilhelm Bosch, ĉu pro la okazigo de la SAT-kongreso de 1937 en Roterdamo (2) oni ekeldonis en Hago (Den Haag) nederlandan tradukon de Popola Fronto.

Entute 13 numeroj de la nederlanda traduko de Popola Fronto aperis inter 1937 kaj 1938 (Biblioteko Molera)

De la 1-a majo 1938, Popola Fronto iĝis monata periodaĵo kaj travivis malfacilaĵojn, sed ĝi postvivis ĝis januaro 1939. «Jam venos tagoj pli helaj!» titoliĝas la ĉefartikolo de la 44-a kaj lasta numero de Popola Fronto.
Okazis io neevitebla: Barcelono falis! La malamiko deziras, ke ĉi tiu grava domaĝo estu la renverso de niaj frontoj k la forfalo de nia arriergardo, por rapidi atingi nian definitivan pereon. Tion ĝi ne atingos, ĉar per niaj propraj manoj, ni povas tion evitadi. Kaj ni sukcesos en la tasko.
Popola Fronto, 44 (januaro 1939), p. 1 

Tamen, la 28-an de marto Madrido falis al la naciistoj. Valencio ankaŭ kapitulaciis la sekvan tagon kaj la 1-an de aprilo 1939 Franco anoncis sian venkon. Luis Hernández, ĉefredaktisto kaj animo de Popola Fronto, estis enkarcerigita dum kvar jaroj (poste, en 1947, li partoprenis la starigon de Hispana Esperanto Federacio kaj de 1949 iĝis la unua redaktoro de ĝia bulteno).

Revene al la du pli supraj artikoloj. Tiu de Popola Fronto priskribas «La okazaĵoj en Katalunio» kiel ribelo de «agentoj de Hitler en Barcelono» kaj «malamikoj de la Respubliko, celantaj malfaciligi la popolan venkon».

Gazetkapo de Informa Bulteno, eldonita de CNT-FAI

Tamen, Popola Fronto ne estis la nura esperantlingva periodaĵo dum la enlanda milito. En la sama respublika flanko, anarkiistoj el la plej grava laborista sindikato CNT eldonis ilian Informa-n Bulteno-n, kaj kompreneble Informa Bulteno havis tute kontraŭan vidpunkton. «La situacio en Katalunio» komencas jene:
Tuta Katalunio nune travivas frenezan teroron. La kataluna komunista partio PSUC, profitante de la cirkonstanciojn, ordone direktadas de la veluraj kancelarioj atakon kontraŭ la revoluciaj konkeroj k kontraŭ la homoj, kiuj ilin surbarikade akiris.
Informa Bulteno,  2-a jaro, n-ro 4 (1937-08-25)

La artikolon subskribis Kyralina. Kyralina, nomo de la ĉefrolulino de romano de Panait Istrati,  estis kromnomo de Lola Iturbe (Oviedo, 1902-Gijón, 1999). Dum la milito, Iturbe raportis el la fronto kaj, post la Majaj Tagoj, ene de la Jura Oficejo de CNT, ŝi sukcesis liberigi plurajn anarkiistojn kaj POUM-anojn, kiuj estis enkarcerigitaj en ĉekoj (3) de la «katalunaj komunistoj de la etburĝa organizo PSUC».

Barikadoj dum la Majaj Tagoj

La kontraŭstaroj inter, unuflanke, partianoj de CNT kaj POUM (4) kaj, aliflanke, miloj de policanoj de la Respubliko (Guardia de Asalto), partianoj de PSUC, ERC kaj Estat Català inter aliaj iĝis de la 3-a ĝis la 7-a de majo eta civilmilito ene de la civilmilito. Oficiale, oni parolis pri kvarcent mortoj, CNT-anoj kiel Federica Montseny kaj Juan García Oliver inter aliaj forlasis la registaron. POUM estis kontraŭleĝigita  kaj Andreu Nin, ĝia fondinto kaj ĉefgvidanto, malaperis porĉiam.(5)

Ĉiuj numeroj de Popola Fronto kaj Informa Bulteno estos baldaŭ legeblaj kaj elŝuteblaj pere de tiu ĉi blogo kaj de retejo de Biblioteko Molera.


NOTOJ

(1) Vd. Ulrich Lins: «Esperantistoj en la Hispana Intercivitana Milito», en Ilustrita historio de la laborista Esperanto-movado. Al la laboristoj en ĉiuj landoj unu lingvon!, Dortmund, 1993, 75-83. Rete legebla en http://www.delbarrio.eu/civilmilito.htm.
(2) Vd. Vinko Markov: «La  hispana intercivitana milito kaj la Roterdama SAT-Kongreso de 1937», La Sago, n-ro 31 (decembro 2006). Rete legebla en https://www.nodo50.org/esperanto/artik59.htm.
(3). Ĉeko, hispane «checa» aŭ «cheka» estis la nomo de nelaŭleĝaj karceroj kaj torturejoj.
(4). Ankaŭ POUM eldonis sian esperantlingvan bultenon.
(5) Laŭ la historiisto Paul Preston, Nin estis murdita la 22-an de junio 1937 laŭ ordo de la soveta NKVDhttps://eo.wikipedia.org/wiki/NKVD. Legeblas en esperanto la vidpunkto de Nin pri la «signifo kaj graveco de la Majaj Tagoj».