martes, 31 de diciembre de 2013

Ni jam pretas!

lunes, 30 de diciembre de 2013

Kataluna Esperantisto (1)

Kataluna Esperantisto en Biblioteko Molera
Tre baldaŭ la plena kolekto de Kataluna Esperantisto estos legebla en la renovigota retejo de Biblioteko Molera. Jam de tempo, Aŭstria Nacia Biblioteko skanis kaj disponigis kiel apartajn JPG-dosierojn plurajn numerojn de KE. Profitante je tiu inda laboro, ni kunigas la bild-dosierojn en pli konvena formo kaj kompletigas la gazetotekon pere de skanado de mankantaj numeroj el la kompleta kolekto de Biblioteko Molera. La revuoj elŝuteblos kiel PDF-dosierojn serĉeblajn danke al tekst-rekonado farita pere de la programo ABBY Fine Reader. Aldone, oni eblos elŝuti la enhavtabelojn kaj dosierojn kun plenaj jarkolektoj. Biblioteko Molera aperigos en januaro la unuan epokon de Kataluna Esperantisto kaj dum venontaj monatoj ankaŭ la ceterajn.

La renovigita retejo de Biblioteko Molera estos atingebla ekde la 9-a januaro


Kataluna Esperantisto (1910-1917)
Kataluna Esperantisto estas la oficiala organo de KEA (Kataluna Esperanto-Asocio). Ĝi aperas ekde junio 1982, post la fondiĝo de la nuna kataluna asocio. Oni devas paroli, tamen, pri pli historia gazeto, ĉar KEA estas fakte heredanto de Kataluna Esperantista Federacio (KEF), kiu eldonis Kataluna-n Esperantisto-n ekde 1910.

Unua numero de Kataluna Esperantisto (januaro-aprilo 1910)

Malgraŭ ke neniu nomo de respondeculo aperas sur la 16 paĝoj de la unua numero, ĝin redaktis Doménech Serdá. Tiu unua numero bone prezentas la viglan staton de la kataluna movado tuj post la 5-a Universala Kongreso en Barcelono en 1909. Sub la rubriko «Enlanda movado», Delfí Dalmau skribis pri la celo starigi Barcelona-n Esperantista-n Societo-n, ĉar tiam ekzistis pluraj grupoj en barcelonaj kvartaloj (Sant Martí, Poble Sec, Sarrià...), sed ankoraŭ ne ekzistis tuturba esperantista societo. Sub la sama rubriko oni sciigas en tiu unua numero pri la agado en Sabadell, Terrassa, Vic, Reus, Olot kaj Balaguer. Tre baldaŭ KE raportis pri la 1-a Kataluna Esperanto-Kongreso en Sabadell (1910). Aliaj rubrikoj kiel «Gazetaro» spegulas la tiaman energion de la movado en Eŭropo. Literaturo (ĉefe diskutoj pri la bezono de originalaj beletraĵoj) kaj detalaj raportoj pri alilandaj, universalaj kaj fakaj kongresoj ankaŭ havis sian lokon en tiuj unuaj numeroj de KE. Dum la unua jaro, nur kelkaj sciiigoj publikiĝis en la kataluna lingvo, ĉio alia estis en esperanto.

«Kelkaj Geronaj Esperantistoj dum la Gerona Asambleo»

En 1911, Pujulà i Vallés, prezidanto de la Loka Komitato dum la 5-a Universala Kongreso, komentis pri la kataluna esperantistaro:
Kaj stranga afero. En fremdaj landoj, Esperanto estas apartenaĵo de la homoj poliglotaj, inteligentaj kaj eĉ revoluciemaj. La literaturistoj ankaŭ fervore ĝin utiligas; tamen ĉi tie, la esperantista plimulto estas precize formata de nekleraj laboristoj. Kun kia fido kaj entuziasmo ĉi tiuj lernadas! Mi vidas kiel belan kaj esperoplenan spektaklon la priokupon de masonisto aŭ metallaboristo, pri gramatikaj aferoj. Estas iuj sciantaj tiel bone la verbojn kaj adjektivojn kiel sian propran metion.

Tiu esperantistaro ankaŭ kreis tiujare Havena Propaganda Sekcio de KE por «propagandi Esperanton inter la maristarojn de la fremdaj ŝipoj, kiu vizitas la havenon de Barcelono». Alia objekto de la gazeto estis plibonigi la scipovon de esperanto kaj tiucele aperis pluraj paĝoj pri gramatikaj malfacilaĵoj por katalunoj kaj programo por iĝi profesoro de esperanto.

La numero de julio-aŭgusto 1911

Doloran vangofrapon Kataluna Esperantisto ricevis en junio 1911, kiam forpasis la juna direktoro de la gazeto, Doménech Serdá.
Kiam por ni devus esti motivo de ĝojo la redaktado de ĉi tiu numero, kiam niajn orelojn ankoraŭ frapas la festbruo okaze la sukceso de nia dua Kongreso al kiu ne povis ĉeesti nia amiko, restigita en lito de grava malsano per kiu morto kruela subĵetis en ombron tiun potencan cerbon, ni restas kortuŝitaj, kaj de nia plumo anstataŭ flui kanto el ĝojo kaj entuziasmo, fluas kanto funebra.

Tiu sama duobla numero sciigas nin pri la dua kataluna kongreso en Tarragono kaj pri ĝia literatura konkurso, kiun Serdá jam ne povis prezidi pro sia malsano. Post tiu konkurso, la devizo de Eulàlia Rosell «Maro estas gutaro» aperos ĉiu-monate sur la unua paĝo de KE. Post la forpaso de Serdá, Pujulà i Vallés okupis la direktoran lokon de KE, oficiale ekde januaro 1912.

La katalunaj reprezentantoj de KEA kaj la Loka Organiza Komitato de la 7-a UK

Malsame ol Serdá, Pujulà ne evitis ĉefrolecon nek tiklajn aferojn. Rilate al la 7-a UK en Antverpeno, li plendis pri la traktado de la Loka Organiza Komitato al la reprezentantoj de KEF (Bremon, Pujulà kaj ties edzino).
Sed vere grava estas, ke ĉar oni apartigas la esperantistojn laŭ lingvoj, oni enmiksis nin, baskojn kaj kastilojn en saman grupon kaj sub saman nomon.
Ĝenerala regulo por ĉiuj povas esti nelogika; sed escepto por unu, aŭ kontraŭ unu estas nekonvena. Lingva estas nia afero, kaj ne laŭ ŝtatoj, gentoj, sklavaroj aŭ registaroj oni devas nin grupigi sed laŭ lingvoj.
KE, n-ro 3 (24) (marto 1912), p. 385-386.

En junio 1912, unuafoje aperis la Bulteno de Barcelona Stelo kiel aldono al KE sub devizo «Barcelono vivu, kresku kaj floru», prenita el kongresa parolado de Zamenhof.

Gazetkapo de la 1-a numero de la bulteno

Provo de la disvastigo de esperanto en Katalunio estas la listo de rajtigitaj administrantoj por enkasigi la kotizojn al KEF (el 34 katalunaj urboj kaj Bonaero!) aŭ la granda nombro de partoprenantoj en la 3-a Kataluna Kongreso en Terrassa, kie Ròmul Rocamora anstataŭis Bremon kiel KEF-prezidanton.

Afiŝo de la 3-a Kongreso de KEF kaj foto de la organizanta grupo Lumon (el la pagoj de KE)

En 1912, KE longe raportis pri la solenaĵojn okaze de la jubilea jaro (25-jariĝo de la Unua Libro) en pluraj katalunaj urboj, ĉefe en Sabadell. Tie, strato Ronda del Nord alprenis la nomon Ronda del Doctor Zamenhof  kaj en Can Feu 5.000 homoj partoprenis kulturfeston, kies elstarpunkto estis  Mistero de doloro, «bele prezentata de la sama aktoraro kiun prezentis ĝin dum la Vª Kongreso Internacia». Inter la reklamiloj oni trovas tiun de Joan Amades, kiu volis «akiri aĉete, interŝanĝe aŭ donace» pluraj E-periodaĵojn. Amades estis ja unu el la pioniroj en la kolektado de esperantaj publikaĵoj.

En 1913 Pujulà denove enmiksiĝas en tiklajn aferojn kiel la verkaron de Zamenhof.

Ni povos pli bone opinii kiam ni scios, kiu enspezos la profiton de la vendado de tiu verko de Dro. Zamenhof eldonita, en formo de unu libro, de la Presa Esperantista Societo. Ĉu ĝi vendiĝos profite al la blinduloj?

Bulteno de Barcelona Stelo daŭre aperis kune kun KE kaj en ĝiaj paĝoj eblas legi pri la diskutoj por kunigi 12 grupojn barcelonajn. La jaro 1913 estas ankaŭ la jaro de la normigo de la kataluna ortografio. En sia rubriko «Pri», kiu malfermis ĉiujn numerojn, Pujulà laŭdas la dezidon de la Institut d'Estudis Catalans kaj parolas pri lia partopreno.

En Barcelono ĉiu eldonejo, ĉiu presejo, ĉiu gazeto, ĉiu aŭtoro havis apartan ortografian sistemon. La verkisto, kiu laboris por diversaj firmoj nepre kaj fine enviadis la ĥinan skribadon. Por legi, oni bezonis specialajn filologiajn konojn, kaj ofte okazis al mi, forlasi libron aŭ ĵurnalon pro hemikranio kaŭzita de deĉifrado de vortoj. [...] Antaŭ du jaroj, mi havis la honoron prezidi la lingvan sekcion de la «Kongreso de Ateneoj kaj Kulturasocioj» kaj mi prezentis proponon favoron al Esperanto kaj al Ortografia Unuigo de Kataluna lingvo. [...] La solvo venis nun. La «Institut d'Estudis Catalans» leĝodonis la deziratajn ortografiajn normojn.

Listo de societoj kaj grupoj aliĝintaj al KEF

Ne nur la devizo de Eulàlia Rosell plibeligis ĉiujn numerojn de KE, sed ŝi ankaŭ kontribuis kolektante kelkajn «Nekonitaj opinioj de konitaj esperantistoj» pri feminismo. Ŝia fratino Teresa kompilis historion de esperanto en Vilanova i la Geltru (ilia urbeto).

Teresa kaj Eulàlia Rosell

La kutimaj sekcioj, longa seria artikolo de Pujulà «Tra Germanujo» kaj sciigoj pri Kataluna Kongreso en Sant Feliu de Guíxols plenigis la paĝojn de KE en 1914 ĝis la numero de majo.

Multe ŝangis Sant Feliu de Guíxols ekde la tempo de la 5-a Kataluna Kongreso de Esperanto en 1914

Poste, la eksplodo de la unua mondmilito haltigis la aperadon de la gazeto ĝis decembro. Ĉefa kialo estis, ke la direktoro Pujulà (franca civitano) vojaĝis al Parizo por partopreni la Universalan Kongreson. Li «estis mobilizita la 1-an de Aŭgusto, kaj enkorpusiĝis al 32ª Teritoria Regimento de Infanterio». Kurioze, la unua artikolo de tiu numero, subskribita de «La Redakcio», ne parolas pri la milito, sed nur pri problemoj kun pagoj de jarkotikoj. Nur post tiu redakcia sciigo, oni legas novaĵoj pri la milito kaj pri la kongreso en Sant Feliu de Guíxols.

La unua numero post la eksplodo de la unua mondmilito

Kataluna Esperantisto komencis la jaron 1915 per artikolo pri la propono starigi Iberian Esperantistan Konfederacion.

Kiam en la Kongreso de Sant Feliu de Guíxols estis legata la propono de S-ro Amades, publikigita en nia numero de Majo 1914ª, celanta etendigi la Katalunan Esperantistan Federacion al ĉiuj landoj katalune parolantaj, montriĝis klare la ĝenerala aprobo de la kongresanoj, multaj el kiuj estis aprobintaj per aklamado en la antaŭa Kongreso, Olot 1913ª, la proponon starigi «superan potencan Komitaton, kiu kunigante ĉiujn fortojn kaj havante ĉies reprezenton, klopodos por la starigo kaj oficialigo de Esperanto en Iberio.

Tiun ĉi gravan artikolon por la organizo de la esperanto movado subskribis Josep Grau, alia el la ĉefaj kunlaborantoj de la gazeto. La diskuto daŭris la tutan jaron kun la partopreno de Víctor O. de Allende. Finfine, en oktobro 1915, Kataluna Esperantisto iĝis ankaŭ organo de Baska Esperanta Federacio kaj Josep Grau, provizore sed oficiale, alprenis la lokon de F. Pujulà.

Gazetkapo de KE

KE ankaŭ represis artikolojn pri la milito el The British EsperantistLa Ondo de Esperanto kaj Josep Grau diskutis la ideon de neŭtraleco de Th. Cart. En «Bohemaj gastoj inter la katalunaj esperantistoj», Ed. Kuhnl subskribas travivaĵon de lia forkurado el Parizo al Barcelono, kiam mondmilito anstataŭis UK-on.

En la stacidomo de Barcelono nin salutis tie deĵoranta urba gvardiano, kiu sciante Esperanton faris por ni interpretiston ĉe la serĉado de loĝejo.
KE, n-ro 3-4 (54-55) (marto-aprilo 1915), p-oj 30-34 

Dum la milito disvolviĝis en Eŭropo –kaj KE, kiel aliaj E-gazetoj tra la mondo, publikigis la «Alvoko al la diplomatoj»-n de Zamenhof (majo 1915)–, Delfí Dalmau raportis el Argentino, la lokaj grupoj daŭrigis siajn agadojn kaj Joan Amades, sian kolektadon.

Reklamo de Joan Amades sur la paĝoj de KE

KEF eldonis markojn por propagandi kaj la gazeto restis senpage por la gefederacianoj. La jarkotizo kostis 3 pesetoj enlande kaj 2 spesmiloj eksterlande.

Marko kaj reklamo el la paĝoj de KE

Artikolo el Josep Grau pri la ĵus naskita Hispana Esperantista Konfederacio malfermas la jaron 1916 por Kataluna Esperantisto. En marto, Víctor O. de Allende sciigas, ke S-ro Giménez Loira «ne plu reaperigos La Suno Hispana» kaj pretas akcepti KE-n kiel provizora organo de la konfederacio. La aranĝoj por la kongresoj en Reus (la 7-a de KEF kaj la 1-a de Hispana Esperantista Konfederacio) iĝis la ĉefa temo dum la jaro 1916, kaj ekde la numero de aprilo-majo ankaŭ la nomo de Aragona Esperantista Federacio aperis en la gazetkapo de Kataluna Esperantisto.

Kun dato januaro-aprilo 1917 aperis la lasta numero de la unua epoko de Kataluna Esperantisto. La funebra sciigo pri la morto de Ludoviko Zamenhof signalis ankaŭ la malaperon de la kataluna presorgano ĝis 1921.

Lasta numero de la unua epoko de KE

(Daŭrigota)

domingo, 15 de diciembre de 2013

Vortoj por Julia

Miguel Fernández prezentas sian libron ĉe Espai Vilaweb

En sia prelego por prezenti sian belegan libron Poezio, armilo ŝargita per futuro, Miguel Fernández rakontis, ke li ne emis traduki «Vortoj por Julia»-n de José Agustín Goytisolo (1928-1999), ĉar li timis, ke tiaj delikataj versoj rompiĝis kiel kristalo inter liaj fingroj. Tiel do, tiu kortuŝa poemo, tiuj belaj vortoj de patro al filino, malestas en la poemaro esperantigita de Miguel. Tamen, antaŭ prezenti sian verkon al la familio de Goytisolo, Miguel alfrontis la defion elhispanigi «Palabras para Julia»-n de la barcelona poeto. La rezulto, ne povus esti alimaniere, estas impona.

Samkiel permesis al mi publikigi en tiu ĉi blogo «Galope»-n antaŭ la apero de Poezio, armilo ŝargita per futuro, kara Miguel ĉi-foje rajtigas min aperigi unuafoje «Vortoj por Julia»-n. Nu, ĝuu la poemon kiel donacon por la Zamenhofa Tago.

Vortoj por Julia
Iri retro ne povas vi,
ĉar vin la viv' antaŭenpuŝas
kiel senfina lupo-bleko.

Preferindas, mia filin',
vivadi kun la ĝoj' de l'homoj',
ol antaŭ l'blinda muro plori.

Vi sentos vin ja sieĝata,
vi sentos vin perdita, sola,
eble bedaŭros vian naskon.

Oni certe diros al vi,
ke la vivo estas sencela,
ke temas pri afer' mizera.

Tiam memoru ĉiam plu
kion iame skribis mi
pense pri vi kiel ĉi tiam.

La vivo belas, sciu jam,
ke, malgraŭ ĉio, vi sendube
havos amikojn, havos amon.

Nu, sola viro aŭ virin',
se rigardataj unuopaj,
egalas polvon aŭ nenion.

Sed parolante al vi mem,
al vi skribante nun ĉi vortojn,
mi pensas ankaŭ pri l'aliaj.

Via destin' ĉe ili staras,
via ont' estas via vivo;
via dign' estas ĉies digno.

Esperatas, ke vi rezistos,
ke helpos onin via ĝojo,
via kant' inter pluraj kantoj.

Tiam memoru ĉiam plu
kion iame skribis mi
pense pri vi kiel ĉi tiam.

Neniam cedu nek disiĝu
apud la voj', neniam diru
“mi lacas tro, mi ne plu iros”.

La vivo belas, sciu jam,
ke, malgraŭ ĉio, vi sendube
havos amon, havos amikojn.

Cetere, jen l'elekto nura:
ĉi mondo, kia estas ĝi,
fariĝos via tuta havo.

Pardonu min, nenion plian
mi scias diri, sed komprenu,
ke mi plu staras sur la vojo.

Kaj ĉiam plu, memoru plu
kion iame skribis mi
pense pri vi kiel ĉi tiam.


Kaj Tiel Plu
Post la prelego en Espai Vilaweb, Miguel Fernández partoprenis la komunan vespermanĝon de la katalunaj esperantistoj. En la posta «arta vespero», Miguel eĉ kantis kune kun Xevi Rodon el Kaj Tiel Plu «Vortoj por Julia»-n laŭ la muzikigo de Paco Ibáñez.


lunes, 9 de diciembre de 2013

Aĉetu, elŝutu, donacu kaj nepre legu E-librojn

Kiel ĉiujare, la venontan 15-an de decembro la esperantistaro festos la naskiĝdatrevenon de Ludoviko Zamenhof ankaŭ per la Esperanto libro-tago.

Svisa afiŝo por la ĉi-jara E-libro-tago

En Katalunio, KEA ĝuos la viziton de Miguel Fernández, kiu prezentos sian imponan Poezio, armilo ŝargita per futuro. La aŭtoro prelegos esperante vendredon la 13-an de decembro en Espai Vilaweb kaj hispane en librovendejo Alibri lundon la 16-an. Detaloj legeblas en la KEA-retejo. La libro, pri kiu mi jam parolis, estas miaopinie la plej elstara poezia libro eldonita en Esperanto ĉi-jare. Ankaŭ menciindas la Antologio de Gabriele d'Annunzio tradukita de Carlo Minnaja.

Poezio: armilo ŝargita per futuro kaj la Antologio de D'Annunzio

Ankaŭ Jorge Camacho aperigis en 2013 novan poemaron En la profundo. Alia hispano, Liven Dek, esploris la ĝenron de la mikronoveloj en sia bonega libro Ne ekzistas verdaj steloj, ankaŭ eldonita de la novjorka Mondial.

En la profundo (2013) kaj Ne ekzistas verdaj steloj (2012)

Post kvar jaroj de silento, en 2013 Sezonoj publikigis du novajn titolojn por la serio «Mondliteraturo»: La aventuroj de Ŝerloko Ĥolmso (A. Conan Doyle) kaj La Legisto (B. Schlink).

La du novaj verkoj de Serio «Mondliteraturo»

Oni ankaŭ povas trovi ion bonan por legi en brokanteĵojn, kaj ne nepre tio devas esti literaturaĵo. Ekzemple, mi nun ĝuas la legadon de tre interesa terminologia laboro pri sporto de la hungaro Tibor Ujlaki-Nagy. La 300-paĝa libro La sporta lingvo en Esperanto estas projekto proveldonita ĵus antaŭ la Olimpiaj Ludoj en Munkeno en la jaro 1972.

T. Ujlaki-Nagy: La sporta lingvo en Esperanto (1972)

Sed ne nur paperaj libroj aperis ĉi-jare. En la renovigita retbutiko de FEL aĉeteblas jam de tempo kelkaj e-libroj. Germana esperantisto Michael Lennartz ankaŭ aperigas ekde aŭgusto 2013 la serion de beletraj verkoj kaj originalaj kaj tradukoj «Verdaj Paŝoj». La libroj publikiĝas nur elektronike en formato ePUB kaj MOBI kaj elŝuteblas senpage.

Du verkoj de la eldon-projekto de M. Lennartz

Ankaŭ mi unuafoje tradukis beletran noveleton en Esperanton. La unua seria murdisto de la (pra)historio estas humura krimrakonto de kataluna verkistino Teresa Solana, kiu afable cedis sian aŭtor-rajtojn por tiu ĉi eldono elsŭtebla kiel PDF aŭ ePUB-dosiero.

La unua seria murdisto de la (pra)historio

Do, aĉetu, elŝutu, donacu kaj nepre legu E-librojn kaj festu la Zam-tagon!

lunes, 18 de noviembre de 2013

La unua seria murdisto de la (pra)historio

Ene de prahistoria groto aperas la kadavro de Kolomano kun la kapo frakasita per sangmakulita ŝtono, kiu ankoraŭ restas apud li. Temas pri la tria perforta morto en malmulte da tempo kaj Johano Martino baldaŭ pensas, ke la trogloditoj alfrontas la unuan serian murdiston de la prahistorio. Tiel ekiras amuza kaj plena de ironio rakonto de verkistino Teresa Solana, kies elkatalunigo estas mia unua traduko en Esperanton.


Klaku por iri al elŝutpaĝo

Teresa Solana (Barcelono, 1962) jam publikigis la romanojn Un crim imperfecte [Malperfekta krimo], Drecera al paradís [Ŝparvojo al la paradizo], Negres tempestes [Nigraj ŝtormegoj] kaj L'hora zen [La zena horo], tradukitajn ankaŭ en la hispanan, la anglan, la francan, la germanan kaj la italan. Tiuj verkoj oni povas priskribi kiel krimliteraturon, sed plenplenan de humuro kaj socian kritikon. Por ŝi «kadavro sur la tablo estas bona ekskuzo por paroli pri aliaj aferoj».


Solana ankaŭ aperigis la rakontaron Sis casos de sang i fetge i una història d'amor [Ses sangegaj aferoj kaj unu am-novelo], kie legeblas «El primer assassí en sèrie de la (pre)història», la teksto de mi tradukita. En la originalo, la trogloditoj nomiĝas kiel gravaj homoj de la kataluna historio kaj oftas referencoj al la kataluna kulturo. En la esperanta traduko, la tribestro ne nomiĝas Berenguer, sed Ludoviko kaj la tri mortintoj ne estas Guifré, Jaume kaj Pere, sed Teodoro, Julio kaj Kolomano

Tiu ĉi Unua seria murdisto ne estas la unua teksto de kataluna krimliteraturo tradukita en Esperanton. Guillem Portell jam elkatalunigis Joc brut de Manuel de Pedrolo (1918-1990) sub la titolo Fia ludo. La kvara eldono de tiu esperanta teksto ankoraŭ libere elŝuteblas. Kompreneble,  kelkaj verkoj de klasikaj krimliteraturaj aŭtoroj kiel Simenon, Conan Doyle aŭ Agatha Christie estas tradukitaj en Esperanton. Aliflanke Esperanto ĉefrolas en psikologia krimromano de germana psikiatro Thorsten Suesse Toter Lehrer, guter Lehrer [Morta instruisto, bona instruisto] publikigita ĉi-jare.


La krimliteraturo originale verkita en esperanto ne tiom elstaras, sed oni povas legi Murdo en Esperantujo de Daniel Moirand,  Tiu toskana septembro de Corrado Tavanti kaj István Ertl, Nesto de viperoj de István Nemere aŭ la ĉarma kaj bonstila Mistero minora de Ferenc Szilágyi.


La bitlibro La unua seria murdisto de la (pra)historio elŝuteblas senpage el la ekster-esperanta retejo ¡Hjckrrh! en formato ePUB aŭ PDF.

Finfine mi volas ege danki al la aŭtorino pro rajtigi tiun ĉi tradukon, al Marc Valls pro sia kovrildesegno kaj al miaj amikoj Alfons Tur kaj Víctor Solé, kiuj provlegis la tekston kaj oferis al mi tre interesajn sugestojn.

domingo, 6 de octubre de 2013

Migrantaj kartoj (postales itinerantes)

Desde los primeros tiempos del esperanto, diversos colectivos atisbaron las posibilidades y ventajas que ofrecía el idioma internacional. Los médicos vieron en él un posible lenguaje para la comunidad científica; la Cruz Roja, una forma de actuar en una situación con heridos en un campo de batalla; los invidentes (sobre todo aquellos que hablaban lenguas minoritarias), una vía de acceso a la cultura internacional.

Simulacro de la Cruz Roja en un parque de Barcelona durante el V Congreso Universal de Esperanto (1909)

Otro de los grupos que echaba de menos la existencia de una herramienta de comunicación internacional era el de los coleccionistas (con los filatélicos a la cabeza).

El primer sello de correos de la historia (Foto Wikipedia)

En 1864, Georges Herpin había acuñado el término philatelie para referirse a la afición nacida unos años antes y que se conocía como timbromanie. La afición consistía en coleccionar todos los modelos diferentes de sellos editados desde que la reforma postal del Reino Unido introdujera el primer sello de correos en mayo de 1840. Pronto se crearon sociedades filatélicas que divulgaron sus propias revistas.


Algunas de las publicaciones más prestigiosas en ese ámbito, como la Revue philatélique, dieron cabida en sus páginas a artículos favorables al esperanto e incluso escritos en la lengua internacional. En ocasiones, fue el interés filatélico el que permitió el avance del esperanto. Por ejemplo, el primer esperantista belga fue el farmacéutico Armand Dethier, director de L'Annonce timbrologique. La lectura de un artículo de Louis de Beaufront en La Gazette timbrologique sobre la utilidad del esperanto convenció a Dethier para aprender el idioma en 1893 y convertirse en uno de sus más firmes defensores.

El esperanto fue ganando rápidamente terreno en el mundo del coleccionismo. En 1901, tres asociaciones (francesa, inglesa y húngara) se unieron en una sociedad internacional de coleccionistas de postales.(1) Sus más de 1.200 miembros intercambiaban tarjetas postales por otras de valor similar y utilizaban el esperanto como lengua de trabajo. La necesidad de un vocabulario específico pronto fue atendida por René Lemaire, que en 1903 compiló el primer glosario de términos filatélicos en francés y esperanto. En 1928, el estadounidense Herbet Scott publicó un glosario algo más amplio en cuatro idiomas (E., inglés, francés y alemán) y con definiciones en esperanto.

Portadas de las obras de Lemaire y Scott (web de Bernardo)

En 1924 las asociaciones esperantistas de coleccionistas y filatelistas fundaron la revista Amikeco, que pronto popularizó las postales itinerantes (migrantaj kartoj), cuyo objetivo era ampliar la red de personas con las que los coleccionistas intercambiaban objetos. El emisor de la postal la enviaba a un coleccionista de otro país, solicitándole que a su vez la enviara a otro coleccionista de un tercer país. Cada nuevo coleccionista tachaba su propia dirección y añadía una nueva, hasta que el quinto devolvía la postal al emisor original. De este modo, transcurrido un tiempo, el emisor recibía su propia migranta karto con direcciones de otros coleccionistas de todo el mundo y sellos y matasellos diversos.

Migranta karto subastada en eBay

Entre los sellos con los que regresaban las migrantaj poŝtkartoj, no pudo haber ninguno con el texto en esperanto hasta que en 1925 se editó en la Unión Soviética el primero de ellos, dedicado a A. S. Popov, inventor de la radio (con permiso de Marconi y de Tesla).

Fotos de Marian Vochin

Sin embargo, ya antes de la primera guerra mundial se habían utilizado postales itinerantes similares. La de la imagen inferior fue enviada en 1913 por Andreo Cseh, creador del sistema de enseñanza de esperanto que lleva su nombre.(2) En este caso, las postales servían también para recopilar información sobre el número de esperantistas y grupos activos en distintas ciudades.


En Barcelona también se editaron postales itinerantes, que fueron utilizadas en buena medida por los coleccionistas catalanes.

Obsequio de Ana Molera

Rondirantaj gazetoj
Más antigua que la idea de las postales itinerantes es la de las revistas itinerantes (rondirantaj gazetoj). Según L. Cogen, la idea de las rondirantaj gazetoj se tomó de los estenógrafos, que hacían circular sus manuscritos entre colegas para perfeccionar el arte de la taquigrafía mediante la lectura y corrección recíprocas.(3) En 1902, el francés P. Bavay creó el grupo Rondo Internacia l'Unua. El club, formado por un miembro de cada nación, produjo la revista Rondiranto. El iniciador escribía un artículo (original o traducido) en un cuaderno y lo enviaba a un miembro de otro país, quien leía y corregía el artículo y añadía otro más. Después de pasar por todos los miembros del club esperantista en los distintos países, el cuaderno manuscrito regresaba a manos de Bavay. Esta forma de perfeccionar el uso del esperanto cosechó pronto imitadores y algunos de estos cuadernos fueron posteriormente impresos como revistas.

En España, el pionero Ricardo Codorníu (1846-1923) creó en 1904 toda una serie de rondirantaj gazetoj: Vaga Stelo para extranjeros, Hispana Stelo para españoles, Murcia Stelo para esperantistas de la región de Murcia y Arbara Stelo para artículos técnicos de ingenieros de montes.

Página de una rondiranta gazeto manuscrita (Fuente: Roland)


NOTAS:
(1) A. P. N.: «Internacia Societo de Poŝtkartemuloj», Lingvo Internacia, 10-11 (1901), p-oj 131-132.
(2) En el espacio web del coleccionista rumano Marian Vochin pueden verse la cara y el reverso de este modelo de postal en blanco editada en Cincinatti (Ohio).
(3) Enciklopedio de Esperanto, Budapest, 1933-1934, p. 469.