viernes, 24 de diciembre de 2010

Esperantistas en el café Continental (1909)

El 1 de febrero de 1881, los hermanos igualadinos Carlos y Bartolomé Godó fundaron La Vanguardia. La publicación se definió como «Diario político y de avisos y noticias, órgano del partido constitucional de la provincia» y nació con vocación de ayudar al partido a alcanzar la alcaldía de la ciudad. En la primera página del que sería el diario más importante y longevo de la ciudad, la información meteorológica compartía espacio con la propaganda de las «grajeas universales» del doctor Salvat para tratar las enfermedades venéreas.


A partir del 1 de enero de 1888, coincidiendo con el inicio de la Exposición Universal de Barcelona, el diario se definiría por primera vez como «independiente». La Vanguardia pasó por diversas vicisitudes desde entonces. Tras el estallido de la guerra civil, la Generalitat se incautó del diario y lo convirtió en su órgano oficial. A finales de 1937, después del traslado del gobierno republicano a Barcelona el 31 de octubre, el rotativo pasaría a ser órgano oficial de la Segunda República española. La victoria de Franco provocó un giro radical. Se impuso al diario un nuevo director y un cambio de nombre: hasta el 11 de agosto de 1978 el diario barcelonés se publicó bajo la cabecera de La Vanguardia española.
Sin embargo, fue durante la última semana de julio de 1909 cuando el diario no salió a la calle. La huelga general del 26 de julio fue seguida de manera mayoritaria y pacífica en las principales ciudades catalanas. Al día siguiente, las noticias del llamado Desastre del Barranco del Lobo, en el que murieron al menos ciento cincuenta reservistas, avivó una insurrección en las calles de Barcelona que derivó en lo que se conocería como la Semana Trágica.

Barricada en Barcelona durante la Semana Trágica

La Vanguardia reapareció el 1 de agosto de 1909 dando la versión oficial de los «sucesos acaecidos en Barcelona [...] de acuerdo con las instrucciones de la censura militar».
En una reunión celebrada por varios representantes de la mayoría de los periódicos locales, con unanimidad absoluta y levantado espíritu en pro de la pública tranquilidad, de la necesaria paz y de los altos intereses de la ciudad, se convino en aceptar como común una nota informativa de los sucesos acaecidos en Barcelona desde el 26 del actual al 30 del mismo, hecha de acuerdo con las instrucciones de la censura militar.

Sólo un mes después, en septiembre, las notas necrológicas que ocupaban siempre la portada de La Vanguardia convivían con pequeños informes de sucesos (un herido por la coz de un caballo, detención de un desertor por parte de los mozos de la escuadra...) y numerosos anuncios de productos farmacéuticos. Sin embargo, también se podían leer noticias de misas de desagravio por los sucesos de la Semana Trágica, noticias de la campaña en el Rif o de la detención de Ferrer Guardia (página 2 del jueves 2 de septiembre) en Alella.

Foto de Zamenhof en La Vanguardia (4-9-1909)

Y a su lado, el diario se hacía eco primero de los preparativos y luego de los actos del V Congreso Internacional de Esperanto que se celebró en Barcelona entre el 5 y el 11 de septiembre.
La importancia del esperanto en la ciudad se percibe también en los anuncios de cursos o en la representación de Mistero de Doloro, de Adrià Gual, en el teatro Català (Romea). Fuera de los actos del congreso, entre el fuerte movimiento anarcosindicalista de la ciudad, también se hablaba en esperanto y se estudiaba la lengua creada por Zamenhof.
En este documento PDF (un tanto pesado, 17,6 MB) he recopilado las noticias publicadas en La Vanguardia en relación con el V Congreso Internacional de Esperanto (la hemeroteca del diario puede consultarse aquí).
En la redacción de la calle Pelayo incluso se atrevieron con el esperanto.
La esperantistoj povos kunveni ĉiutage vespere en la kafejo Continental
La Vanguardia, jueves, 2 de septiembre de 1909, p. 8.

viernes, 17 de diciembre de 2010

#esperanto TT en Esperantujo

Pasintjare, okaze de la 150-a datreveno de la naskiĝo de Ludoviko Zamenhof, esperantistaj interretanoj amase skribis al Google por peti la inkludon de doodle honore al la kreinto de la internacia lingvo.



La flirtanta flago en la plej mondkonata serĉilo okazigis plurnomajn vizitojn al esperantaj retejoj kaj eĉ la ekkonado de la lingvo inter multaj retanoj.

Ĉi-jare, brazila esperantistino Renata Ventura @esperantrix instigis agadon en Tujtero por aperigi la etikedon (hashtag) #esperanto inter la pintaj aŭ tendencaj temoj (trending topics).
Miaopinie, la afero estis iomete utopia, ĉar TT ne nur bezonas amason da peperoj, sed ankaŭ amason da pepantoj. Uzi peprobotojn aŭ sencele spami ne ŝajnis al mi bona strategio. Aliflanke la TT-funkciado ne estas tro klara, malgraŭ la intencoj de Tujtero por klarigi kial #wikileaks ne estis tutmonda pinta temo.

Tamen, la agado oferis profitojn por la movado: unue, multaj esperantistoj ekkonis tiun ilon (Tujtero) dum la lastaj tagoj.

Jen komentita kronologio de mia eta kontribuo al la Tujtera agado:

La antaŭZamtago mi repepas laŭdindan projekton de rusa samideano
  • RT @oramezo: Morgaŭ mi planas tviti plenan gramatikon de #esperanto en la rusa (en mia alia konto @dmych). En ~30 tvitoj. :)
    Tue Dec 14 14:16:47 +0000 2010
sed, fakte, la Zamenhofa Tago jam ekis en Esperantujo
  • La Zamenhofa tago jam mateniĝis al la Oriento. Saluton al aŭstraliaj samideanoj #esperanto
    Tue Dec 14 20:42:20 +0000 2010
mi pepas kelkajn faktojn pri Esperanto en Aŭstralio kaj hispana samideano repepas min kaj gratulas al ĉiuj azianoj
  • Laŭ la libro de Ray Ross "Esperanto en Aŭstralio", oni konis tie la internacia lingvo ekde 1905 #esperanto
    Tue Dec 14 20:44:49 +0000 2010
  • Z-tago en Aŭstralio: la Universala Kongreso okazis en Adelajdo en 1997 #esperanto
    Tue Dec 14 20:45:43 +0000 2010
ve!, mi pepas angle
  • free user friendly software/language 4 social networks, http://bit.ly/fGnGCf #esperanto
    Tue Dec 14 22:12:28 +0000 2010
mi pepas pri kelkaj nekontesteblaj virtoj de la tujtera agado
  • Z-tago 2010: tago de ektujtado por multaj geamikoj en Esperantujo #esperanto
    Tue Dec 14 22:15:30 +0000 2010
  • Mi ne estas finvenkisto pri TT, sed estos amuza tujtera #esperanto tago por ni ĉiuj
    Tue Dec 14 22:18:06 +0000 2010
ligas al kelkaj retejoj, memoras la pasintjara google-doodle kaj anoncas prezentadon de libro
  • Ĉu vi scias kiom da Zamenhof-stratojn ni havas tra la mondo?, http://bit.ly/h9JH2L #esperanto
    Tue Dec 14 22:20:57 +0000 2010
  • ¿Recuerdas el Google-Doodle del año pasado? / Ĉu vi memoras pasintjaran Google-Doodle-n?, http://bit.ly/fbgGcm
    Tue Dec 14 22:25:03 +0000 2010
  • La plej granda bildoarkivo pri #esperanto http://bit.ly/eyVbmR @bernadox
    Tue Dec 14 22:28:18 +0000 2010
  • Morgaŭ ĉe la Kataluna Historio-Muzeo, demà al museu d'Història de Catalunya, http://bit.ly/e5IwON, #esperanto
    Tue Dec 14 22:34:42 +0000 2010
denove memoras la projekton de @oramezo kaj mi mem deziras feliĉan Z-tagon pere de fotokolaĝo
  • @oramezo #esperanto ты говоришь по-русски и хочешь говорит по-эсперанто? читай завтра @dmych
    Tue Dec 14 22:45:51 +0000 2010
  • Feliĉan Z-tagon deziras al vi Esperantaj Bitoj, http://bit.ly/gtUVRH #esperanto
    Tue Dec 14 23:17:26 +0000 2010
mi ankoraŭ pepas pri edukado.net kaj enlitiĝis. Morĝau estos la Zamenhofa tago en mia lando.
Mi vekiĝas; sur la strato frostas
  • Iomete malvarmas en Barcelono en la Z-tago @http://bit.ly/eHw0qG sed malbona #vetero ne estas bariero por #esperanto
    Wed Dec 15 07:08:07 +0000 2010
io en la tago memorigas al mi la etoson de kataluna festo
  • Hodiaŭ mi malfrue leviĝis. Ĵus matenmanĝis. Mi prenis la tagon kiel vintra #esperanto Sant Jordi http://bit.ly/elCLFh
    Wed Dec 15 07:14:52 +0000 2010
mi pepas kaj repepas 
  • Hodiaŭ estas 8 de tevet laŭ hebrea kalendaro, kiel memoras amiko tradukisto, http://bit.ly/dLTAyM Z naskiĝis la 19-a kislev 5620 #esperanto
    Wed Dec 15 07:33:16 +0000 2010
  • RT @dmych: Сегодня день языка #Esperanto - языка международного, межнационального общения.
    Wed Dec 15 07:33:39 +0000 2010
  • Bonan Z-tagon, Toño RT @tonyodb: 15 de diciembre, Día del #Esperanto. Ver en la portada de esperanto.es http://bit.ly/evmESZ
    Wed Dec 15 07:35:23 +0000 2010
  • Feliĉan Z-tagon al germanaj geamikoj RT @bernadox: Allen einen wunderschönen 15. Dezember, Festtag des #Esperanto.
    Wed Dec 15 07:36:53 +0000 2010
  • Hoy es el día de Zamenhof, iniciador del esperanto, ¿quieres aprender esperanto? Ĉu vi volas lerni esperanton?, http://bit.ly/gMDnNr
    Wed Dec 15 07:57:46 +0000 2010
la funkciado de pintaj temoj en Tujtero estas mistero, sed ĉu vere gravas?
  • Ni #wikileaks ni #Assange ni #esperanto en España el TT sigue siendo #ojete, "saĝa kapo duonvorton komprenas"
    Wed Dec 15 08:09:06 +0000 2010
mi ligas al Proverbaro Esperanta
  • "De legado sen atento ne riĉiĝas la prudento" ne tro tujtema proverbo de Proverbaro Esperanta, http://bit.ly/i5ovO9 #esperanto
    Wed Dec 15 08:15:24 +0000 2010
  • Zamenhof aranĝis kaj plenumis la plurlingvan proverbaron de sia patro Marko (Mordeĥaj), http://bit.ly/i5ovO9
    Wed Dec 15 08:29:48 +0000 2010
kaj laŭigas al ideoj de aliaj
Kie estas la centro de Esperantujo pri kiu parolis Zamenhof en 1909 en mia urbo?
  • "la esperantistoj sopire atendas tiun momenton, kiam ili povos renkontiĝi en la centro de Esperantujo" (daŭrigota)
    Wed Dec 15 11:14:57 +0000 2010
  • (daŭrigas) tion diris Zamenhof dum la malfermo de la 5-a UK en Barcelono. Ĉu li parolis pri Tŭjtero? #esperanto
    Wed Dec 15 11:15:51 +0000 2010
rusa samideano daŭrigas sian projekton
  • @Oramezo daŭrigas la instruadon de E-gramatiko por rusoj RT @dmych: 9. Каждое слово читается так, как оно написано. #Esperanto
    Wed Dec 15 11:17:54 +0000 2010
mi pepas kaj ligas al mia kaj aliaj blogoj
  • Białystok, 1859, http://bit.ly/gIREcx
    Wed Dec 15 11:21:11 +0000 2010
  • @cursoesperanto ¿Conoces el curso de esperanto en Twitter? Lernu #esperanto-n per Tujtero
    Wed Dec 15 11:28:20 +0000 2010
  • aŭ eble "la centro de Esperantujo" pri kiu parolis Zamenhof estas urbeto en Germanio, http://bit.ly/h8QpwS #esperanto
    Wed Dec 15 11:34:33 +0000 2010
  • Filmo pri la 44-a UK de #Esperanto en Varsovio (1959) nun ĉe la ipernitia galerio de UEA, http://bit.ly/fYCR7D
    Wed Dec 15 11:41:16 +0000 2010
  • Nova esperanta klubo en Ĝakarto denove festas Zam-tagon hodiaŭ, http://on.fb.me/ewK2AJ #esperanto
    Wed Dec 15 12:03:08 +0000 2010
Jam posttagmeze mi reagas al la repepado de esperantistoj, sed ankaŭ al la kunlaborado de ne esperantistaj geamikoj.
  • @jaumeb Gràcies. Per cert, Zamenhof va traduir tot sol la Bíblia hebrea al #esperanto "En la komenco Dio kreis la ĉielon kaj la teron"
    Wed Dec 15 12:07:40 +0000 2010
kaj rakontis humuraĵon (jen la fonto: Jozef Borský: 1111 anekdotoj en esperanto)
  • Hieraŭ venis al mi du atestantoj de Jehovo / Ĉu ili konvinkis vin? / Ne, sed mi esperantigis ilin #esperanto
    Wed Dec 15 12:15:42 +0000 2010
Tujtero estas ilo por dialogi kaj mi konversas pri #esperanto
  • @oramezo En Alasko loĝis la tradukinto de la Unua Libro en la anglan, http://bit.ly/efPOaw #esperanto
    Wed Dec 15 14:06:47 +0000 2010
kaj pepas, kaj ligas...
  • Jen la ipernitia grupo Amikoj de la Muzeo de Esperanto de Subirats, http://bit.ly/elcGWd
    Wed Dec 15 14:27:00 +0000 2010
kaj ni parolas pri la historio de #esperanto
  • @oramezo пожалуйста, nedankinde. La Unuan Libron volonte sed fuŝe enangligis J. Steinhaus (1888) kaj 1 jaron poste Geogheghan #esperanto
    Wed Dec 15 14:43:34 +0000 2010
  • @oramezo mi blogis pri tio en la hispana, http://bit.ly/gLgNee sed ne en #esperanto
    Wed Dec 15 14:44:29 +0000 2010
kaj pri la muziko en #esperanto
  • Pepu muzike dum la Z-tago RT @VINILKOSMO: Aŭskultu la Esperanto-Muzik-Radion de Vinilkosmo. http://bit.ly/dQn0Mz
    Wed Dec 15 14:56:25 +0000 2010
kaj mi komentas la esperantan pepadon en la mondo kaj iomete ŝercas kun amiko
  • #esperanto nur 0,03 %. atendu, nun venas @tonyodb al la barikadoj! :-)
    Wed Dec 15 15:07:40 +0000 2010
kaj iomete helpas samtempe mi pepas en #esperanto
  • @mpancorbo @tonyodb ĉu vi konas Dropbox? www.dropbox.com Bona senpaga ilo por kunhavigi dosierojn, malgraŭ ĝi ne estas havebla en #esperanto
    Wed Dec 15 15:13:15 +0000 2010
kaj aŭskultas muzikon, kiun ankaŭ ŝatas rusa samideano
  • Mi aŭskultas "Ska virino", Esperanto Desperado. Bona muziko en #esperanto
    Wed Dec 15 15:41:29 +0000 2010
Peprobotoj eniras en la amika diskuto pri la Tujtera agado
  • @Kolonjano Ĉu ni vere volas atingi eniron en TT-listo per peprobotoj? La hodiaŭa pepado estas amuza kaj bona por #esperanto
    Wed Dec 15 16:14:12 +0000 2010
kaj reklamo en franca ĵurnalo
  • Jen reklamo pri #esperanto en franca ĵurnalo Le Monde, http://bit.ly/ie6N5z (Darío R.)
    Wed Dec 15 16:30:00 +0000 2010
  • @alekso42 La dato de la ĵurnalo estas 16/12, sed ĝi estas aĉetebla en Parizo kaj aliaj ĉefurboj ekde ĉi posttagmezo.
    Wed Dec 15 16:44:09 +0000 2010
kaj baldaŭ mi eliros, ĉar la Zamenhofan tagon ni festas reteje kaj sideje
  • Mi elsalutas kaj tuj iros al prezentado de dulingva libro pri historio de #esperanto en la kataluna landaro, http://bit.ly/e5IwON
    Wed Dec 15 17:01:26 +0000 2010
  • Mi ne multe laboris hodiaŭ, sed estis bona, agrabla kaj fruktodona la pepado por #esperanto. Ĝis geamikoj!
    Wed Dec 15 17:03:18 +0000 2010
Mi eniras hejmen post la prezentado (mi blogos pri tio)
  • @enedelate Gracias. Vengo de presentación de libro en #esperanto. Mañana libro digital, ¿tú iras?
    Wed Dec 15 21:28:24 +0000 2010
kaj la Zamenhofa Tago finas per «flugiloj de facila vento»
  • @alekso42 Y para acabar este solemne día, el himno esperantista. Kaj por fini tiun ĉi solenan tagon, la Esperon http://bit.ly/gkHNVt
    Wed Dec 15 21:57:48 +0000 2010

miércoles, 15 de diciembre de 2010

Feliĉan Zamenhof-Tagon

sábado, 20 de noviembre de 2010

La homo kiu en nur du horoj jam povas legi esperante


Antaŭ ĝuste cent jaroj,  la 20-an de novembro 1910, forpasis Lev N. Tolstoj, unu el la plej elstaraj nomoj de la universala literaturo.
La 27-an aprilo 1894 li sendis leteron pri esperanto, kiu aperis en la tiujara sepa numero de la revuo Esperantisto (15-7-1894).
Jen la letero:

Estimataj sinjoroj! Mi ricevis vian leteron kaj penos, kiom mi povos, plenumi vian deziron, t. e. eldiri mian opinion pri la penso de lingvo tutmonda entute kaj pri tio, kiom la lingvo Esperanto respondas al tiu ĉi ideo.
Pri tio, ke homoj celas al tio, por fari unu anaron kun unu paŝtisto de prudento kaj amo kaj ke unu el la plej proksimaj kondukantaj ŝtupoj por tio ĉi devas esti reciproka komprenado de la homoj unu alian, — pri tio povas ekzisti nenia dubo. Por tio, ke homoj komprenu unu la alian, estas necese aŭ tio, ke ĉiuj lingvoj per si mem kunversiĝu al unu lingvo (kio, se ĝi fariĝus iam, povus fariĝi nur post tre longa tempo), aŭ tio, ke la sciado de ĉiuj lingvoj tiel vastiĝu, ke ne sole ĉiuj verkoj estu tradukitaj en ĉiujn lingvoj, sed ankaŭ ke ĉiuj homoj sciu tiom multe da lingvoj, ke ĉiuj havu la eblon komunikiĝi unu kun la alia en tiu aŭ alia lingvo, aŭ tio ke ĉiuj elektu unu lingvon, kiun devige lernus ĉiuj popoloj, aŭ fine tio (kiel supozas la volapukistoj kaj esperantistoj), ke ĉiuj homoj de diversaj nacioj akceptu unu arte faritan faciligitan lingvon internacian kaj ĉiuj lernu ĝin. En tio ĉi konsistas la ideo de la esperantistoj. Ŝajnas al mi, ke tiu ĉi lasta supozo estas la plej prudenta kaj — la plej grava — la plej facile efektivigebla.
Tiel mi respondas la unuan demandon. La duan demandon, — en kia grado la lingvo Esperanto kontentigas la postulojn de lingvo internacia, — mi ne povas respondi tute decide, ĉar mi ne estas kompetenta juĝanto en tio ĉi. Unu, kion mi scias, estas tio, ke Volapük aperis por mi tre komplikita, Esperanto do, kontraŭe, tre facila, kiel ĝi devas aperi al ĉiu Eŭropa homo. (Mi pensas, ke por tutmondeco en absoluta senco de tiu ĉi vorto, t. e. por ligi inter si Hindojn, Ĥinojn, popolojn Afrikajn k. t. p., estos necesa alia lingvo, sed por homo Eŭropa Esperanto estas tre facila). La facileco de ĝia lernado estas tiel granda, ke, ricevinte antaŭ ses jaroj Esperantan gramatikon, vortaron kaj artikolojn, skribitajn en tiu ĉi lingvo, mi post ne pli ol du horoj de okupado povis jam, se ne skribi, almenaŭ libere legi en tiu ĉi lingvo.
En ĉia okazo la oferoj, kiujn alportos ĉiu homo de nia Eŭropa mondo, dediĉinte kelkan tempon por la lernado de tiu ĉi lingvo, estas tiel malgrandaj, kaj la sekvoj, kiuj povas veni, se ĉiuj, — almenaŭ la Eŭropanoj kaj Amerikanoj — ĉiuj kristanoj, — ellernos tiun ĉi lingvon, estas tiel grandegaj, ke oni ne povas ne fari tiun ĉi provon. Mi ĉiam pensis, ke ekzistas nenia pli kristana scienco, ol la sciado de lingvoj, tiu sciado, kiu donas la eblon komunikiĝi kaj ligiĝi kun plej granda nombro da homoj. Mi vidis multajn fojojn, kiel homoj tenadis sin malamike unuj kontraŭ la aliaj nur dank' al la meĥanika malhelpo por reciproka komprenado. Kaj tial la lernado de Esperanto kaj la vastigado de ĝi estas sendube kristana afero, kiu helpas al la kreado de la Regno de Dio, tiu afero, kiu estas la ĉefa kaj sola difino de la homa vivo.
27 aprilo 1894
Lev Tolstoj

viernes, 12 de noviembre de 2010

Un esperantista en el Titanic

Zamenhof se había ocupado personalmente de las ediciones del Unua Libro, primero en ruso (1887) y después, ese mismo año, en polaco, francés y alemán. Los conocimientos del creador de la lengua internacional no bastaban para abordar la misma tarea en el caso del inglés, de manera que encargó la misión a un tal J. St. y el opúsculo se editó en Varsovia en 1888.


La obra fue reseñada en el mismo año de su publicación por The Office y en 1894 por Languages. La recepción no fue mala, pero en ambos casos se hizo más hincapié en el deficiente inglés del traductor. De hecho, el título International Tongue ya casi delataba el mal uso de un diccionario bilingüe y no hacía presagiar nada bueno. Se ha especulado con que J. St. fuera Julian Steinhaus, quien figura en la primera edición del Adresaro (lista en la que aparecían los esperantistas que se iban sumando al movimiento).


No obstante, ya en noviembre de 1887 se había hecho mención al esperanto en la St. James Gazette. Y según explica Peter G. Forster en The Esperanto Movement (La Haya, Nueva York: Mouton, 1982, p. 268):

[El artículo] suscitó el interés de un abogado de Bristol, quien preguntó a Zamenhof en latín. Recibió un ejemplar del manual en alemán, pero no se interesó más por el tema. Pasó el manual a su amigo Richard Geoghegan, un lingüista de origen irlandés que pronto se convirtió en un fuerte defensor del idioma.

Geoghegan (1866-1943) tradujo de nuevo el Unua Libro al inglés. De hecho, Zamenhof destruyó los ejemplares no distribuidos de la traducción de J. St. (de la cual se conservan contados ejemplares) y en el primer número de la primera revista editada en esperanto (La Esperantisto, 1 [septiembre 1889]) no se hace mención alguna a la traducción de J. St. y como quinto libro de la lengua internacional figura:

5. R. Geoghegan. Dr. Esperanto's International Language. Introduction and Complete Grammar (Lernolibro de la lingvo Esperanto. Eldono angla)

y el precio, 40 pfennigs. La obra, editada en Varsovia y con sello de autorización de la censura del 5 de enero de 1889 (según el calendario gregoriano), empieza así:

The reader will doubtless take up this little work with an incredulous smile, supposing that he is about to peruse the impracticable schemes of some good citizen of Utopia. I would, therefore, in the first place, beg of him to lay aside all prejudice, and treat seriously and critically the question brought before him.

Geoghegan terminó cruzando el Atlántico y, pese a ser elegido primer presidente de la Amerika Esperanto-Asocio, se instaló en Alaska. Allí estudió el idioma aleutiano y diversas lenguas de los esquimales. Algunos de sus trabajos al respecto los publicó en esperanto, por ejemplo: Pri kelkaj rimarkindaj similaĵoj inter la antikvaj kalendaroj de la amerikanoj kaj la azianoj (París, 1908).

Entretanto, el esperanto avanzaba con lentitud en Inglaterra. En 1889 el número de británicos en el Adresaro no llegaba a la decena. En 1902, el periodista Joseph Rhodes (1856-1920) fundó en Keighly la primera sociedad esperantista del Reino Unido.

W. T. Stead

Fue en ese mismo año 1902 cuando William Thomas Stead (1849-1912) comenzó a divulgar el esperanto en su publicación Review of Reviews.


Stead, hijo de un pastor de la Iglesia congregacional, se interesó desde muy joven por el periodismo y en 1871 ya dirigía el Darlington Northern Echo. En 1880 se trasladó a Londres, donde como subdirector del Pall Mall Gazette introdujo el género de la entrevista en la prensa inglesa, sobre todo mediante su famosa conversación con el general Gordon (9-1-1887). Stead fue pionero del periodismo de investigación y denuncia. Su campaña contra la prostitución infantil, que denunció en su serie de artículos The Maiden Tribute of Modern Babylon (publicados entre el 6 y el 10 de julio de 1885), propició la aprobación de una ley que entre otras cosas endurecía las penas por violación o por mantener trato carnal con niñas de entre diez y doce años (algo que hasta entonces se consideraba sólo una falta).


No obstante, los audaces métodos de Stead (llegó a comprar una menor para demostrar su tesis) le costaron una condena de tres meses.
Tras el escándalo, Stead fundó en 1890  Review of Reviews, que pronto se editó en tres continentes (con sedes en Londres, Nueva York y Melbourne). En ella, Stead, que la escribía casi de punta a cabo, abogó por el pacifismo, los derechos de las sufragistas, el protagonismo de la mujer en la Iglesia o el espiritualismo. La defensa del esperanto estuvo presente de manera continuada en las páginas de la revista desde 1902.


La deuda del esperanto con la labor divulgadora de la revista de Stead se personifica especialmente en la figura de Harold Bolingbroke Mudie (1880-1916). El que sería primer presidente de la UEA (desde 1912 hasta su muerte) conoció el esperanto a través de Review of Reviews en 1902. Al cabo de un año, en noviembre de 1903, Bolingbroke Mudie ya fundó The Esperantist, de nuevo gracias al apoyo económico de Stead, y trabajó en el llamado Trio por la Tria fomentando la celebración en Cambridge del tercer congreso universal.


El 10 de abril de 1912, Stead se embarcó en Southampton a bordo del Titanic para asistir a un congreso pacifista en el Carnegie Hall. Al parecer, Stead, que viajaba en primera clase, ayudó a varias personas a subir a bordo de los insuficientes botes salvavidas y regresó a leer un libro en su camarote. Fue visto por última vez por Philip Mock, uno de los supervivientes. Según declaró Mock:

Muchos hombres se agarraban a precarias balsas en el mar. William T. Stead, el autor, y el coronel John Jacob Astor se aferraban a una de ellas. Se les congelaron los pies y se vieron obligados a soltarse. Los dos se ahogaron.

Stead había escrito algunos artículos que a posteriori se han considerado premonitorios del desastre del Titanic, como el titulado «How the Mail Steamer went down in mid Atlantic, by a survivor».
El 18 de abril de 1912, el Daily Mail, en un artículo titulado «Story Mr Stead could have told», se hacía eco de la desgracia.

No parece que quede más margen para albergar esperanzas de que el caballero inglés más importante que viajaba a bordo del Titanic haya sobrevivido a la catástrofe.

Nota: Pueden encontrarse numerosos textos de Stead en la web W. T. Stead Resource Site.

jueves, 11 de noviembre de 2010

Vorto de la tago (palabra del día)

Mi antaŭnelonge ektujtis* (aŭ ektŭitis, laŭ Vikipedio) kiel Stratozam. Mia unua kontakto kun Tujtero/Tŭitero estis la Curso de Esperanto en Twitter, bonega iniciato de TdB pri kiu mi jam fojfoje skribis ĉi tie (kaj kies ligilo estas ĉiam en la dekstra kolumno de tiu ĉi blogo).
Mi nun ekas Vorto-n de la Tago por paroli en 140 literoj pri esperantaj vortoj aŭ esprimoj, kiujn mi speciale ŝatas, okaze eĉ pri beletraj mikrocitaĵoj.
Ĉiumonate, mi arigos ilin en tiu ĉi blogo. Vi baldaŭ vidos konstantan ligilon en la dekstra kolumno. Ankaŭ en la dekstra kolumno de la blogo aperas nun Enhavtabelo de la blogeroj minimume organizataj laŭ temoj.

* Mi preferas tujtero, pro la evidenta pseŭdoetimologio tuj-tero (senprokaste tra la tuta tero)


Hace poco empecé a tuitear como Stratozam. Mi primer contacto real con Twitter fue el Curso de Esperanto en Twitter, gran iniciativa de Toño del Barrio para la enseñanza del esperanto a la cual ya me he referido en ocasiones en este blog (y cuyo enlace siempre aparece en la columna de la derecha).
Ahora inicio en Twitter Vorto de la Tago (La palabra del día) para referirme en 140 caracteres a palabras o expresiones del esperanto que me gustan especialmente, y en ocasiones también a citas literarias.
Mensualmente, reuniré los tweets en este blog. El enlace a las recopilaciones mensuales aparecerá en la columna de la derecha. En esa misma columna está desde no hace mucho el Índice de las entradas del blog, mínimamente organizadas por temas.

domingo, 7 de noviembre de 2010

Neunuflanka modernemo (1931)


Ĉu Photoshop-a ŝerco? Ĉu la gazeto de majo 1932 aperis dukovrile?
Fakte, tiam la revuo Literatura Mondo uzis la saman kovrildesegnaĵon en malsamaj koloroj por ĉiu jarkolekto. Dum la jaro 1931 ĝi montris desegnaĵon de Béla Blau:


En la antaŭlasta paĝo de la 10-a numero (novembro-decembro) de 1931, la redakcio aperigas la jenan anoncon:

Nia titolpaĝo por 1932
Ĉar la gusto de niaj legantoj estas malsama, ni ne volas mem elekti titolpaĝon por la sekvonta jaro. Sube ni donas kvar bildojn, el kiuj niaj legantoj bonvolu elekti. Ni uzos tiun bildon, kiu ricevos la plej multajn voĉojn. Al la nuna numero estas aldonata voĉdonilo, kiun vi povas sendi — se vi nenion krome surskribas — kiel presaĵon al nia adreso. Ni akceptas voĉdonilojn nur ĝis 1.12.1931.

Finfine, la kvar bildoj (de Bartha, Blau, Göndör kaj Marton)  ne aperis «sube», sed aliloke, interne de intervjuo de Julio Baghy al S-ino Isbrücker («la animo de la Nederlanda esp. movado»).



Ĉi tiu estas la LM-kovrilo de januaro 1932. Do, venkis la tria opcio, fare de Beri Göndör.


Kaj en la paĝo 18, sube de artikolo de E. G. pri la neceso de verki esperante originalan literaturon («Ni devas krei propran literaturon, kiu kaŭ la kvalitoj ne estu malpli alta, ol la literaturoj naciaj. Ni devas aspiri, ke el Esperanto oni traduku en lingvojn naciaj. Kaj tio ne estas utopio, ĝi estas realaĵo de ne tro malproksima estonteco. Abismoj de J. Forge estas tradukita al lingvoj finna kaj ĉina. Ĉu tio ne estas brila sukceso? Ĉu tio ne estas plej bona propagando por nia lingvo?»), oni legis la jenon:

Nia titolpaĝo
Kiel niaj legantoj vidas, en la konkurso venkis la titolpaĝo nro III. Jen la preciza rezulto de la voĉdonado:
Titolpaĝo I: 12 voĉoj. Titolpaĝo II: 44 voĉoj. Titolpaĝo III: 68 voĉoj. Titolpaĝo IV: 23 voĉoj.
Tiel do pri la ĉijara titolpaĝo ne estas responda plu nia unuflanka modernemo, ĝi estas elektita, per tute demokrata vojo de nia legantaro mem.

Nova pentraĵo de Béla Blau ilustris la kovrilojn dum 1933, kaj alia verko de Beri Göndör reaperis en 1934.

jueves, 28 de octubre de 2010

Strato Zamenhof 4: Sant Pau d'Ordal

El la serio Strato Zamenhof


Vidu Sant Pau d'Ordal en pli granda mapo


Esperanto en Sant Pau d'Ordal
Oni povas promeni tra Zamenhof-stratoj en grandaj urboj, kiel Barcelono, Amsterdamo, Krakovo aŭ Tel-Avivo, kaj ekzistas multaj aliaj vojoj en malgrandaj urboj kaj vilaĝoj nomitaj laŭ la iniciatinto de la internacia lingvo. Tamen, eble estas surprizo trovi la nomon de Zamenhof en Sant Pau d'Ordal. Tiel malgranda, kiel bela vilaĝeto estas fakte parto de la komunumo de Subirats, en la kataluna vin-produkta komarko Penedès.
La laŭdindulo de tiu raraĵo estis Luis Hernández Yzal (1917-2002). Li ekkonis la internacian lingvon en 1956 pere de la bicikloriparisto de la vilaĝo, la sinjoro Sans («Li estis malnova esperantisto, kiu ankoraŭ konis Zamenhof»). Jaroj poste, en 1963, li vizitis la hispanan esperantistan kongreson en Barcelono kaj «iĝis konvinkita» pri la verda movado.
Nur monatoj poste, la 19-an de februaro 1964, Ricardo Sans kaj Lluís Hernández estis inter la kvardeko de iniciatintoj de esperanta grupo en Can Cartró (municipo de Subirats).


En 1966, la madrida ĵurnalo ABC jam parolis pri la malfermo de esperanta muzeo kaj ĝi estis oficiale inaŭgurita la 5-an de majo 1968, okaze de la 10-a Barcelon-Provinca Esperantista Renkontiĝo en Sant Pau d'Ordal. En 1974 Hernández Yzal translokis la kolekton al nova domo apud sia apoteko.
En 1987 Hernández Yzal, Ana Molera (filino de la kolektanto Ramon Molera) kaj la hungara Árpád Máthé fondis Rondo Takács (honore al József Takács), kiu klopodis por inventari ĉiujn esperantajn gazetojn.
Hernández Yzal, honora membro de UEA, forpasis la 24-an de februaron 2002.
Amics del Museu d'Esperanto de Subirats (Amikoj de la Esperanta Muzeo de Subirats) zorgas nun por transformi la E-muzeon en publikan bibliotekon specialigota en esperanto. 

sábado, 23 de octubre de 2010

La plej juna tradukistino

En 1910 oni publikigis en Usono esperantan tradukon de la tre popularaj infanaj rimaroj Mother Goose sub la titolo Patrino Anserino. Estis rimarkinda okazo, ĉar la internacia lingvo ankoraŭ estis novaĵo en Usono. Pli rimarkinda sendube estis la aĝo de «la tradukinto» Winifred Sackville Stoner Jr, kiu estis nur sesjara knabino.

Winifred estis tio, kion la tiama gazetaro rigardis kiel mirinfanon. Aŭ eble la rezulto de eksperimento farita de ŝia patrino. Winifred Sackville kaj James Buchanan Stone geedziĝis en 1900 en Buffalo (Novjorko). Du jarojn poste naskiĝis en Evansville (Indiana) la unua filino de la paro, kiun ili nomis ankaŭ Winifred. La patrino Winifred dediĉis sin al la edukado de sia filino, kiun ĉiuj laŭdegas. Artikolo el New York Times eĉ faris jaron post jaro kronologion de la knabinvivo: unujara, ŝi pied-iras kaj deklamis Crossing the Bar de Tennyson; dujara, ŝi legis en la angla kaj parolis france; trijara, li skribis per tajpilo kaj ekigis sian poemverkadon; kvinjara, ŝi parolis esperante kaj kune kun patrino traveturis kelkajn Chautauquan renkontiĝojn por disvastigi en Usono la Zamenhofan lingvon... Kiam okjaraĝa Winifred aperigis Patrino Anserino, ŝi jam parolis ok lingvojn kaj havis profundan scion pri historio, latinlingvo, beletro, fiziologio kaj retoriko, kaj kompreneble, ŝi neniam metis piedojn en lernejo.


Flanke de eblaj denaskaj talentoj de Winifred, la responsulino de tiaj mirindaĵoj estis la alia Winifred, ŝia patrino. Enlitigante sian bebinon, la patrino kutime legis al ŝi Eneadon; ŝi asertis, ke ŝia filino ekdormis aŭskultante la Vergilian poemon, ŝi samtempe internigis «ian ideon pri la ritmo», ĝis tia grado, ke ŝi atribuis la talenton komponi poemojn de «inda metriko» (kiun ŝia filino posedis de sia plej juna aĝo)  al la aŭskultado de Vergilio ekde la lulilo.
Kompreneble, Winifred kontraŭstaris al Roosevelt kaj al tiuj, kiuj simile al la usona prezidanto rekomendis multenombrajn familiojn. 
Naŭjara, Winifred Jr trapasis enirekzamenojn al la Universitato de Stanford. En 1914, ŝia patrino aperigis en indianapolisa eldonejo Bobbs-Merrill Natural Education. En tiu ĉi verko, memoriganta Émile de Rousseau, Winifred Sackville Stoner elmontris siajn opiniojn pri la «natura edukado», bazita sur frutempa kultura stimulado. Du jarojn poste, ŝi aperigis Manual of Natural Education, elpensitan por faciligi la praktikan aplikadon de ŝia metodo.


En la verko, por esti uzota kune kun Facts in Jingles (instruaj infanrimaroj komponitaj de ŝia filino kaj publikigitaj ĉe la sama eldonejo antaŭjare), patrino Winifred prezentis detalan liston de ideala libraro. Ĝi enhavus novelojn por stimuli la imagon aŭ ilojn por lerni esperanton (The American Esperanto Book de Baker, The Esperanto Grammar de Kellerman-Reed, The Esperanto Teacher de Fryer, la Unua Legolibro, la Universala Vortaro aŭ Patrino Anserino de la filino de la aŭtorino).
La tuta dekkvina ĉapitro temis pri la studo de esperanto. Malgraŭ ke jam preskaŭ centjaroj pasis, kelkaj tezoj ankoraŭ validas. Winifred pledis por fruaĝa lernado de esperanto kiel fremdlingvo, por nur poste instrui la hispanan, la francan aŭ la germanan. Fakte, ŝi certigis, «oni bezonus instrui al infano nur lian patrinan lingvon kaj esperanton, se ni sukcesus konvinki ĉiujn alilandajn gepatrojn por ke ili instruu ĉi tiun lingvon al siaj gefiloj krom la patrinan lingvon». Winifred pledis por la neceso de internacia lingvo, plendis por la «volapüka koŝmaro», laŭdis la simplecon de esperanto kaj ĝia beleco, kaj klarigis ĝiajn  dekses regulojn pere de instruaj rimaroj.
Winifred jam asertis: «Klopodi instrui fremdlingvon pere de la studado de ĝia gramatiko neniam havigas veran parolkapablon». Esperanto oni devis lernigi «por naturala aŭ rekta metodo».
All the nouns must end in O,
Akvo (water), banto (bow),
While adjectives all end in A,
Bona patro (Good papa),
And adverbs end in letter E,
Rapide (in a rapid way).
Soon I'll teach the vowels to you,
Saying, "Pa, may we go, too ?"
And the diphthongs, au, aj, oj,
We pronounce as "Thou, my boy."
Best of all the charming verbs,
They can never wreck our nerves
With exceptions cruel, unkind.
For the same you'll always find
Blessed AS, IS, OS, US, U,
Endings that are ever true.

Dum la dudekaj jaroj, la patrino kaj la filino eldonis gazeton pri la «natura edukado», Mother Stoner's Bulletin. La patrino petis kelkajn patentojn, inter aliaj ĉi suban por envolvaĵo de stangobombono, kiu estis uzebla kiel ludilo.



Malgraŭ ŝia altega edukado, la privata vivo de Winifred Jr ne estis tro feliĉa. Deknaŭjaraĝa, en 1921, ŝi edzigis francan grafon, kiu supozate forpasis akcidente unu jaro poste. Tamen, en 1939 li reaperis vivplena kaj oni malkovris ke la franca grafo estas fakte deliktulo. En 1931 la patrino Winifred mortis pro nefrito. Winifred denove edziniĝis (ŝi estis oficiale vidvino), ĉi-foje al E. W. Harrison, sed ili divorcis en 1933. De tiam ĝis ŝia forpaso (Lasvegaso, 1983), oni apenaŭ sciis pri Winifred Sackville Stoner, Jr., la knabino kiu vekis intereson de pedagogoj, ĵurnalistoj kaj publika opinio antaŭ ol atingi ŝian plenaĝon.
Eble io misfunkciis en la edukado, kiun ŝia patrino donis al ŝi («mi enlitiĝis kiam ŝi ekdormis, je la sesa; ellitiĝis kiam ŝi vekiĝis; mi ludis kiam ŝi ludis»), eble ĉio ne estis tiel simpla, kiel ŝi priskribis en sia libro Natural education
Ni patrinoj estas la potistoj kaj niaj filoj la argilo.

jueves, 21 de octubre de 2010

La traductora más precoz

En 1910 se publicó en Estados Unidos una versión en esperanto de las populares rimas infantiles Mother Goose bajo el título Patrino Anserino. Fue un hecho notable, porque la lengua internacional era una novedad en Estados Unidos. Más notable sin duda era la edad de «la traductora», pues Winifred Sackville Stoner Jr tenía sólo seis años.


Winifred era lo que la prensa de la época consideró una niña prodigio. O tal vez el producto de un experimento llevado a cabo por su madre. Winifred Sackville se había casado en 1900 con James Buchanan Stoner en Buffalo (Nueva York). Dos años después nació en Evansville (Indiana) la primera hija del matrimonio, a la que también bautizaron con el nombre de Winifred. La madre se consagró a la educación de su hija, de quien todos contaban maravillas. Un artículo del New York Times incluso ofrecía una cronología de sus progresos: al año, caminaba y recitaba Crossing the Bar de Tennyson; a los dos, leía en inglés y hablaba francés; a los tres, sabía escribir a máquina y empezó a escribir poemas; a los cinco, ya hablaba esperanto y viajaba con su madre por las distintas asambleas Chautauqua de Estados Unidos defendiendo el idioma de Zamenhof... Cuando a los ocho publicó Patrino Anserino ya hablaba ocho idiomas y tenía grandes conocimientos de historia, latín, literatura, fisiología y retórica, y por supuesto, sin haber pisado jamás una escuela.


Al margen de las posibles cualidades innatas de Winifred, la responsable de todo ello era la otra Winifred, su madre. La acostaba leyéndole la Eneida. Decía que su hija se adormilaba escuchando a Virgilio, pero al mismo tiempo «captaba cierta idea del ritmo»; hasta el punto de que ella atribuía la facilidad para hacer rimas de «métrica respetable» de la que su hija hizo gala desde su más tierna edad al hecho de que hubiera escuchado a Virgilio en la cuna.
Por supuesto, Winifred se oponía a Roosevelt y a quienes como él defendían las familias numerosas. («La mujer pobre que cuida una gran familia ha respondido al animal que hay en la raza humana sin ser capaz de criar a sus hijos de un modo que augure felicidad.»)
A los nueve años, Winifred Jr aprobó los exámenes de acceso a la Universidad de Stanford. En 1914, su madre publicó en la editorial de Indianápolis Bobbs-Merrill Natural Education, una obra con ciertas reminiscencias al Émile de Rousseau en la que exponía sus opiniones sobre la «educación natural», basada en una estimulación cultural precoz. Dos años más tarde publicaría una obra concebida para facilitar una aplicación práctica de su método, el Manual of Natural Education.


En este manual, concebido para ser usado en combinación con los Facts in Jingles (una serie de rimas infantiles de carácter educativo escritas por su hija y publicadas en la misma editorial el año anterior), Winifred (madre) incluía una lista exhaustiva de la composición de una biblioteca ideal. Ésta debía contar con obras para desarrollar la imaginación y herramientas para aprender esperanto (The American Esperanto Book de Baker, The Esperanto Grammar de Kellerman-Reed, The Esperanto Teacher de Fryer, el Unua Legolibro, El Universala Vortaro o Patrino Anserino de su propia hija).
Todo un capítulo, el quince, estaba consagrado al estudio del esperanto. Pese a los años transcurridos, algunas de las tesis del texto no han perdido su vigencia. Winifred abogaba por la enseñanza del esperanto como segundo idioma a una época muy temprana y como base para enseñar luego francés, español o alemán. De hecho, aseguraba, «no sería necesario enseñar a un niño más que su idioma materno y el esperanto si lográramos convencer a todos los padres de otros países de que enseñen a sus hijos este idioma además de su lengua materna». Winifred analizaba la necesidad de una lengua internacional, lamentaba la «pesadilla» del volapük, glosaba la sencillez del esperanto y su belleza fundada en que «no es una lengua de Frankenstein, sino que se basa en doscientas de las más aristocráticas raíces», y por último explicaba sus reglas fundamentales mediante el uso de sus clásicos jingles.
All the nouns must end in O,
Akvo (water), banto (bow),
While adjectives all end in A,
Bona patro (Good papa),
And adverbs end in letter E,
Rapide (in a rapid way).
Soon I'll teach the vowels to you,
Saying, "Pa, may we go, too ?"
And the diphthongs, au, aj, oj,
We pronounce as "Thou, my boy."
Best of all the charming verbs,
They can never wreck our nerves
With exceptions cruel, unkind.
For the same you'll always find
Blessed AS, IS, OS, US, U,
Endings that are ever true.

Winifred en una idea adelantada a su tiempo aseguraba que «intentar enseñar idiomas extranjeros mediante el estudio de la gramática nunca proporciona un buen conocimiento oral de un idioma». El esperanto debía enseñarse «por el método natural o directo».

Durante los años veinte, madre e hija publicaron el Mother Stoner's Bulletin. La madre presentó también varias patentes, entre ellas un envoltorio de lollipop (chupa-chup) que servía de juguete.


Pese a su impecable educación, la vida privada de Winifred Jr no fue muy feliz. A los 19 años se casó con un conde francés que supuestamente murió en accidente un año más tarde. Sin embargo, en 1939 el hombre reapareció vivito y coleando y se descubrió que el conde francés era en realidad un delincuente. En 1931 la madre de Winifred falleció víctima de una nefritis. Winifred volvió a casarse ese mismo año (era oficialmente viuda), esta vez con E. W. Harrison, pero se divorció en 1933. Desde entonces hasta su fallecimiento (Las Vegas, 1983), poco más se supo de Winifred Sackville Stoner, Jr., la niña que había captado el interés de educadores, periodistas y opinión pública antes de cumplir su mayoría de edad.
Tal vez algo falló en la educación que su madre le había dado («me acostaba con ella a las seis en punto cuando le entraba sueño; me levantaba cuando ella se despertaba; jugaba cuando ella jugaba»), tal vez no era tan sencillo como Winifred lo expresó en su libro Natural education:
Nosotras las madres somos las alfareras y nuestros hijos, la arcilla.

lunes, 18 de octubre de 2010

Chautauqua, 1909

La semana pasada apareció en la nueva página de Facebook de Amics del Museu de l'Esperanto de Subirats una especie de pregunta de concurso sobre un dato poco conocido de la historia del movimiento esperantista. Al parecer, en el IV Congreso Internacional celebrado en Dresde en 1908 se decidió que al año siguiente se organizaran dos congresos, uno en Norteamérica (el quinto) y otro en Barcelona (el sexto). Un par de días después, en la misma página de Facebook, apareció la respuesta, ilustrada por una página del Diario de Villanueva y la Geltrú del 21-11-1908.


Por lo tanto, Chatangua. Pero ¿dónde demonios estaba Chatangua? Las búsquedas en Google no me ayudaron demasiado, así que decidí consultar un ejemplar de La Revuo de diciembre de 1908. En los cuatro meses escasos transcurridos desde el congreso de Dresde, la idea de celebrar un congreso en Estados Unidos ya se había desestimado, como queda claro en el artículo de Carlo Bourlet sobre los Floraj Ludoj («La proksima kongreso, kiu okazos en Barcelono dum la dua semajno de Septembro, jam organiziĝas.»). Sin embargo, en la sección «Felietono» del mismo número de La Revuo, consulto las noticias correspondientes a Estados Unidos (en esperanto Usono, sin duda uno de los topónimos más controvertidos desde el punto de vista etimológico).

Las noticias de Estados Unidos bajo el anuncio de una «buena noticia», un buen vino francés rebajado para los esperantistas (La Revuo, 4 (28), p. 43)

Allí acababa de nacer una «nueva y fuerte asociación nacional» que sustituyó a la antigua AEA y dividió «el continente» [Estados Unidos] en once distritos. Mediante un sistema de votación proporcional –similar al que se aplica actualmente para la elección del presidente del país–, los once delegados gobernaban los asuntos de la asociación mediante un comité ejecutivo cuyos tres miembros
residen este año en Chicago, donde se encuentra también la oficina central de Chautauqua y [se edita] la revista oficial Amerika Esperantisto.

Así pues, Chautauqua.

Chautauqua es un condado del estado de Nueva York, en torno al lago y la localidad del mismo nombre (mejor no entrar en la etimología de esta palabra de origen séneca [iroqués]). Fue en ese enclave rural donde en 1874 el pastor metodista John Heil Vincent organizó el primer campamento educativo de verano. Lo que empezó como una escuela dominical al aire libre de marcado carácter religioso pronto se extendió hasta convertirse (a principios del siglo XX) en todo un circuito de campamentos educativos de gran éxito en la América rural. Conferencias, teatro y diversas manifestaciones artísticas se dieron cita en esos campamentos (tent chautauquas)  que el presidente Theodore Roosevelt calificó como «lo más americano de América».


El fenómeno Chautauqua, que en 1920 contó con 93 circuitos en Estados Unidos que congregaron a más de treinta y cinco millones de personas en 8.580 campamentos,(1) fue languideciendo a partir de la Gran Depresión.



Esperanto en Chautauqua
No sólo el Diario de Villanueva y la Geltrú mencionó la decisión del congreso de Dresde de celebrar dos encuentros internacionales en 1909. El  New York Times del 23 de agosto de 1908 se hizo eco de la decisión:


Un mes antes (21-7-1908), el prestigioso diario neoyorquino había publicado un artículo sobre el primer congreso estadounidense celebrado precisamente en Chautauqua.

En solemne ceremonia se ha izado hoy la primera bandera de esperanto que ondea sobre suelo americano en los terrenos de la Asamblea de Chautauqua. Mientras el coro cantaba el himno esperantista, la enseña verde y blanca con una estrella verde sobre el campo blanco se izó al mástil entre los vítores de centenares de entusiastas del esperanto. Hoy se ha inaugurado oficialmente la Convención de Esperanto, la primera en este país.

En ese mismo día inaugural de la convención, Henry James Norman, del North American Review declaró en inglés:

En la actualidad sólo somos unos pocos soñadores, pero no olvidemos que todos los grandes proyectos los hicieron realidad hombres que sin duda eran soñadores, pero soñadores dinámicos: de Copérnico a Graham Bell, desde Galileo hasta Morse. El coronel Harvey es uno de esos soñadores dinámicos, porque no sólo está interesado en el éxito del esperanto, sino que me ha autorizado para que calcule con compañías navieras y de ferrocarril las tarifas para poder organizar aquí el próximo congreso universal de esperanto.

El esperanto había dado sus primeros pasos en Estados Unidos en el siglo XIX. En 1889, Henry Phillips, secretario de la Sociedad Filosófica Americana, tradujo el Unua Libro como An Attempt Towards an International Language, by Dr. Esperanto. La prematura muerte del entusiasta Phillips frenó posibles avances de la lengua en el país y hasta 1905 no se fundó el primer grupo esperantista en Boston (en febrero) y la primera asociación nacional, la Amerika Esperantista Asocio (en marzo).  En 1905 y 1906 florecieron números grupos esperantistas (Nueva York, Filadelfia, Chicago, Seattle...) y se fundó la primera revista: Amerika esperantisto.

«El fonógrafo te ayuda a aprender esperanto». Anuncio aparecido en Amerika Esperantisto (noviembre de 1908)


El periodista George B. M. Harvey (1864-1928) contribuyó en gran medida a la divulgación del esperanto con sus artículos en North American Review y allanó el terreno para la primera convención nacional en Chautauqua donde se renombró la asociación como Esperantista Asocio de Norda Ameriko.


Tras el frustrado intento de 1909, el 15 de agosto de 1910 Zamenhof se dirigió por fin a los esperantistas del otro lado del Atlántico en la apertura en Washington del VI Congreso:

Lando de libereco, lando de estonteco, mi vin salutas!

Notas:
(1) Charles F. Horner, Strike the Tents, the story of Chautauqua, Filadelfia: Dorrance, 1954, p. 94.

sábado, 16 de octubre de 2010

Por vendo en apotekoj (pri la vivo kaj verkaro de Grenkamp)


La supra anonco de la libro 5.000.000 de Salo Grenkamp aperadis en hungara beletra revuo Literatura Mondo (kun malgrandaj malsamaĵoj kaj korektetoj) ekde januaro ĝis junio de 1931.
La anonco ŝerce certigis, ke la verkon oni povis aĉeti en «honestaj farmaciejoj» (ĉu ekzistas ejoj honestaj kaj malhonestaj?; metonimia ŝerco ĉu?) aŭ mendi rekte en la eldonejoj Esperantista Voĉo kaj Literatura Mondo.

Nehazarde, Esperantista Voĉo estis pola eldonejo aparteninta al Grenkamp kaj ĝi preskaŭ nur eldonis liajn verkojn aŭ tradukojn.


Salomon Kornfeld, kiu poste esperantigis lian familinomon kiel Grenkamp, naskiĝis en Pollando en 1896. Li lernis la internacian en 1914 kaj en 1918 eldonis en Krakovo la gazeton Esperantista Voĉo, kiun poste li konvertis en eldonejon kun sidejo en Jasło. Grenkamp estis ankaŭ pioniro de la esperanta radio (li reprezentis Pollandon en la Internacia Radio Kongreso de Parizo en 1925) kaj partoprenis en kelkaj universalaj kongresoj. Li translokiĝis en la francan ĉefurbon iom post la fino de la Unua Mondmilito, estis nomumita ano de la Akademio de Esperanto laŭ peto de ties tiama prezidanto Théophile Cart (1855-1931) kaj kunredaktis la Plena-n Vortaro-n.

Tamen, kaj malgraŭ li rikoltis kelkajn premiojn (ekzemple en Floraj Ludoj en Katalunio), la beletra verkaro de Grenkamp neniam altiris la favoron de la kritikistoj.

En 1922 li mem eldonis sian poemlibron Krioj de l'koro. Kalocsay rezencis la libron tiel:

Nia esperanta literaturo ne estas ankoraŭ tiom evoluinta, ke ni povu apliki al ĉiuj aperintaj verkoj la plej severan mezuron de kritiko. Verŝajne tiu principo gvidis ankaŭ la E. L. A.-n kiam ĝi rekomendis ĉi tiun libreton. Simpatia koro klopodas en ĝi esprimi siajn naivajn sentojn, kio tamen pro la poezia malcerteco ne ĉiam sukcesas tiagrade, ke la leganto povu havi senembarasan artan ĝuon. Sed sentoj povas maturiĝi, formo povas perfektiĝi kaj tial ni povas esperi pri la poeto.
Kopar [Kálmán Kalocsay], Literatura Mondo, novembro 1922

Reveninte al la LM-reklamo, mi ne scias, ĉu la ŝerca mencio al la «honestaj farmaciejoj» («honestaj farmacioj» en la anonco de la januara numero) rilatis iamaniere kun la suba poŝtkarto, kiun dudekjaraĝa Kornfeld sendis al iu «tre estimata samideanino». La poŝtkarton el 1916, eldonita de la dresdena grupo Esperanto-Zentrale, Kornfeld adresis al la apoteko de Pol Ostrau (Polnisch Ostrau, germana nomo de la silezia urbo de Ostravo, nun en Ĉeĥio) kaj havas stampon de la militista cenzuroficejo (K. u. k. signifas «Kaiserlich und Königlich», t. e. «imperiala», por la austra impero, kaj «regala», por la hungara reĝlando).


El la bildkartkolekto de James Piton

Malgraŭ la anonco, kaj kvankam Grenkamp okaze kunlaboris en Literatura Mondo, la libro ne ĝuis bonan akcepton en la hungara revuo. En la numero de aprilo de 1931, Ferenc Szilágyi aperigis recenzon, kie li plendis pro la «pala anemio» de la libro, «verko de unu el la plej agemaj, multflankaj, fervoraj esperantistoj». En komento, kiu montras la evoluon de la esperanta literaturo dum la naŭ jaroj ekde la recenzo en la sama revuo de Krioj de l'koro (aliafoje afable parodiita por Kalocsay ĉe liaj Rimportretoj), Szilágyi diris la jenon: «Antaŭ kelkaj jardekoj certe mi estus ĝojinta, ĉar tiam oni devis ĝoji pri la esperanta libro, sed nun ni jam devas esti pli kritikemaj». Renversinte ŝercon de la aŭtoro, Szilágyi finigis jene: «[T]iun ĉi libron mi ne rekomendos eĉ al miaj amikoj». La sama riproĉo por la banaleco de Kvin milionoj travidiĝas en la noto al  poemo de Raymond Schwartz, kiun li enmetis en La stranga butiko (1931) sub la titolo «P. P. P. aŭ Por Plenigi Paĝojn» («verkita laŭ metodo, pri kiu mi konfidence atentigas mian amikon Grenkamp»): «[Ĝ]i estas la sola verko eldonita en Esperanto especiale por miopuloj, t. e. por miopuloj, kiuj ne posedas okulvitrojn».

Grenkamp neniam atingis literaran sukceson, sed li daŭrigis sian laboron de diskonigado de la esperanta kulturo pere de gazetaj artikoloj kaj libroeldonado.


La 29-an de julio de 1939, Francio nomumis Grenkamp kavaliron de la Honora Legio. Tridek kvar tagoj poste, Germanio invadis Pollandon kaj ekis la Dua Mondmilito. Same kiel aliaj elstaraj esperantistoj, Kornfeld-Grenkamp ne travivis la naziismajn terurojn, «la 15-an de Julio 1943 li estis transportita al la fifama ekstermejo de Natzweiler-Struthof per vagonaro n-ro 187, li ricevis matrikulon 4605, li estis klasita NN [dekreto Nacht und Nebel] kaj li tie mortis semajnon poste».(1)


NOTOJ
(1) Jean Amoroux: «La pereintoj in memoriam», La Hirundo, 43 (decembro 2003).

miércoles, 13 de octubre de 2010

De venta en farmacias (divagación sobre la vida y obra de Grenkamp)


De esta manera se publicitó el libro 5.000.000 de Salomon Grenkamp en la revista húngara Literatura Mondo. El anuncio, publicado con leves variaciones y correcciones desde enero hasta junio de 1931, venía a decir que había aparecido, «sin que nadie lo esperara con impaciencia», 5.000.000 de Grenkamp. La obra podía adquirirse al precio de «sólo 3 francos suizos en las farmacias honestas de su ciudad» o, en el caso de que no hubiera ninguna (supongo que se refería metonímicamente y en el tono de broma del anuncio a algún farmacéutico honrado), directamente en la editorial Esperantista Voĉo o en Literatura Mondo.

Se da la circunstancia de que Esperantista Voĉo era una editorial polaca propiedad de Grenkamp y que prácticamente sólo editaba sus obras y sus traducciones.


Salomon Kornfeld, que adoptó el nombre de Grenkamp (la traducción al esperanto de su apellido), había nacido en Polonia en 1896. Aprendió esperanto en 1914 y en 1918 editó en Cracovia la revista Esperantista Voĉo, que luego reconvertiría en editorial con sede en Jasło. Grenkamp fue también uno de los pioneros de la radio en esperanto (representó a Polonia en la Internacia Radio Kongreso que se celebró en París en 1925) y participó en diversos congresos universales. Tras instalarse en París poco después del final de la Gran Guerra, fue elegido miembro de la Academia de Esperanto a instancias de Théophile Cart (1855-1931) y participó en la redacción del importantísimo Plena Vortaro de Esperanto.

Sin embargo, y pese a cosechar algunos premios (ganó por ejemplo los Juegos Florales [Floraj Ludoj] de Barcelona), su obra literaria no gozó del reconocimiento de la crítica.

En 1922 se editó su libro de poemas Krioj de l'koro. El gran Kalocsay reseñó así el libro:

Nuestra literatura en esperanto todavía no está tan evolucionada como para poder aplicar a todas las obras aparecidas la crítica más severa. Probablemente este principio guió también a la ELA [Esperantista Literaturo Asocio] cuando recomendó este librito. Un corazón simpático trata de expresar sus sentimientos ingenuos, sin embargo, dada la inseguridad poética, no siempre lo logra hasta el punto de proporcionar al lector un disfrute artístico desenvuelto. Pero los sentimientos pueden madurar, la forma puede perfeccionarse y por eso podemos esperar al poeta.
Kopar [Kálmán Kalocsay], Literatura Mondo, noviembre de 1922

Desconozco (volviendo al anuncio de LM) si la curiosa referencia a la honestidad de «las farmacias» guarda alguna relación con esta postal de propaganda del esperanto que Kornfeld había enviado a una samideanino a los veinte años.  La postal de 1916, editada por el grupo esperantista de Dresde, está dirigida a la farmacia de Pol Ostrau (Polnisch Ostrau, el nombre alemán de la localidad de Silesia que hoy se conoce como Ostrava, en la República Checa) y lleva el sello de la censura del Feldpost (el servicio postal militarizado que funcionaba en el Imperio alemán durante la Primera Guerra Mundial)


De la colección de James Piton

Pese al anuncio, y pese a que el propio Grenkamp colaboró ocasionalmente en Literatura Mondo, el libro no fue muy bien recibido en la revista. En el número de abril de 1931, Ferenc Szilágyi publicó esta reseña en la que critica la «pálida anemia» del libro, «obra de un veterano, polifacético y fervoroso esperantista». En un comentario que revela la evolución de la literatura en esperanto en los nueve años transcurridos desde la reseña en la misma revista de Krioj de l'koro (cariñosamente parodiada de nuevo por Kalocsay en sus Rimportretoj), Szilágyi señala: «Hace algunas décadas habría disfrutado, porque entonces uno tenía que alegrarse por cualquier libro en esperanto, pero ahora ya debemos ser más críticos». Dándole la vuelta a una broma del autor, Szilágyi termina diciendo: «No recomendaré este libro ni a mis amigos». La misma recriminación a la escasa enjundia de Kvin milionoj se encuentra en la nota a un poema de Raymond Schwartz incluido en La stranga butiko (1931) y titulado «P. P. P. aŭ Por Plenigi Paĝojn» [Para llenar páginas], «escrita según el método [...] de mi amigo Grenkamp». En dicha nota, Schwartz califica 5.000.000 de «la única obra editada en esperanto especial para miopes, es decir, para miopes que no tienen gafas» (tal vez en este sentido fue una obra adelantada a su tiempo).

Grenkamp nunca cosechó éxito literario, pero continuó con su labor de divulgación mediante artículos en revistas y edición de libros.


El 29 de julio de 1939, Francia lo nombró caballero de la Legión de Honor. Un mes después, Alemania invadiría Polonia y desencadenaría la Segunda Guerra Mundial. Al igual que ocurrió con otros destacados esperantistas, Kornfeld-Grenkamp no sobrevivió a los horrores del nazismo. «El 15 de julio de 1943 fue trasladado al campo de exterminio de Natzweiler-Struthof en el tren número 187, recibió la matrícula 4605, fue clasificado NN [decreto Nacht und Nebel] y murió allí una semana después.» (1)


NOTAS
(1) Jean Amoroux: «La pereintoj in memoriam», La Hirundo, 43 (diciembre de 2003).