domingo, 31 de enero de 2010

Capablanca kaj la marsloĝanto

José Raúl Capablanca (Havano, 1888 - Novjorko, 1942) estis kuba ŝakludisto, mondmajstro de 1921 ĝis 1927. Li meritis la kromnomojn «la Mozart de ŝakludo» kaj la «Ŝakaŭtomato».


Mia malpli aĝa filo rakontis al mi fabeleton, kiun al li rakontis lia ŝakinstruisto (kaj mi ankaŭ trovis ĝin en pluraj lokoj ĉe la Interreto). Proksimume, li rakontis al mi tiamaniere:

Estis Capablanca sub la ombro de granda arbo kun sia ŝaktabulo kaj siaj ŝakpecoj. Subite, la ĉielo eklumiĝis kaj li vidis strangan estulon. La stranga estulo, eble marsloĝanto, demandis al Capablanca en la hispana:
–Kiu vi estas, kaj kion vi faras en mia alteriĝa dromo?
La granda majstro, surprizita, respondis:
—Mi estas José Raúl Capablanca kaj mi nun studas ŝakludan partion.
—Ĉu vi povas min instrui? –petis la marsloĝanto.
Capablanca iom post iom klarigis al la marsano ĉiujn movojn kaj regulojn. Fine, li sciigis la strangan estulon:
–Kiam unu el viaj peonoj atingas la okan vicon, vi povas ŝanĝi ĝin en iun ajn pecon.
Kaj tuj ili komencis ŝakpartion. La partio estis longa kaj ili atingis ĉi tiun maloftan pozicion.


La kuba majstro faris la movon Rc2 kaj jam gustumis la maton en la sekvonta movo (Kd4).
Sed la marsloĝanto movis h1 kaj ekkriis:
–Reĝon!
–Ne, vi ne povas ŝanĝi peonon en reĝon –protestis Capablanca.
–Vi diris, ke oni povas ŝanĝi peonon en iun ajn pezon.
Capablanca akceptis la konsekvencojn de siaj vortoj.


Li pensis, ke Kd4 matigus unuan el la negrajn reĝojn, sed la alia reĝo restus en pat-pozicio kaj la rezulto estus vanan partion. Li ankaŭ povus movi la alian kurieron al B7, sed la rezulto estus la sama: li matigus la duan reĝon, sed la unua restus en pat-pozicio. Li pripensadis longtempe kaj fine movis: a8, kaj ekkriis:
–Negran reĝon!
Ĉi foje estis la marsano, kiu grumblis.
–Mi ludas kun nigraj pecoj, kaj vi, kun la blankaj.
Sed la reguloj estis klaraj: «Kiam unu el viaj peonoj atingas la okan vicon, vi povas ŝanĝi ĝin en iun ajn pecon».


La marsloĝanto nur povis movi la trian reĝon al B8 (la du aliaj estis en pat-pozicio). Capablanca movis h7, kaj alia foje la marsano havis nur unan movon: Ra8.
Fine, Capablanca ridetis, deprenis sian peonon kaj movis h8.
–Damon –li diris–. Maton je la tri nigraj reĝoj!



La nomoj kaj mallongigoj de la ŝakpecoj en esperanto (el Vikipedio):

FigurojNombro
en servico
MallongigoSimbolo
reĝo1RChess kll40.png Chess kdl40.png
damo1DChess qll40.png Chess qdl40.png
turo2TChess rll40.png Chess rdl40.png
kuriero2KChess bll40.png Chess bdl40.png
ĉevalo2ĈChess nll40.png Chess ndl40.png
peono8
Chess pll40.png Chess pdl40.png

Troveblas en TTT interesan Esperantan fakvortaron pri ŝako.
Mi pretigis la ŝakpoziciajn diagramojn helpe de la programo кветка (floro en la belorusa).


Miguel Gutiérrez Adúriz estis la unua kiu tradukis beletran rakonton el esperanto en la hispanan. Temis pri la rakonto «Mato» de la hungara István Nemere. Gutiérrez Adúriz (Liven Dek) tradukis ĝin kiel «Jaque Mate». La rakonto aperis en la 8-a numero de la barcelona sciencfikcia revuo Kandama (eld. Miquel Barceló) dum la sciencfikcia jubilea jaro de 1984. Miguel Gutiérrez Adúriz, verkisto kaj vortaristo, estis  ankaŭ kompilisto-eldonisto de la fama sciencfikcia revuo en esperanto Sferoj, en kies tria numero oni povas legi la rakonton de Nemere esperante.

jueves, 28 de enero de 2010

Esperanta programaro




Hieraŭ Apple prezentis iPad. iPad estas ne nur Steve Jobs respondo al Kindle, sed ankaŭ tute alia. Unuarigarde ĝi similas gigantan iPod Touch. Kompreneble, oni povos (teknofervoruloj devos atendi almenaŭ ĝis marto) en ĝi mirinde legi elektronikan libron. Kiom da e-libroj en la esperanta ekzistas ĉi-momente? Sed iPad estas nuntempe potenca komputilo por TTT-serĉado, legi kaj sendi retmesaĝojn,  ĝui fotojn, filmojn, muzikon, k. t. p.
Mi jam parolis en tiu ĉi blogo pri esperanta programaro por iPod. Ekzistas lernoprogramoj kaj ankaŭ vortaroj. Bedaŭrinde iPod/iPhone ne proponas esperantaklavaron.

Inter la TTT-legiloj Mozilla Firefox (Fajrovulpo) havas esperantversio por Windows, Mac kaj Linux. Oni povas senpage elŝuti ĝin ĉi tie. Safari kaj Chrome estas nehaveblaj en esperanto. Internet Explorer ankaŭ ne ekzistas en la esperanta (sed mi ne multe bedaŭris por tio) La kromprogramo (por Firefox)  Ĉapelisto konvertas aŭtomate retpaĝojn el la ikso-sistemo al la tradicia supersigna sistemo.
Ankaŭ Guglo, reĝo inter la serĉiloj, havas Esperanta ekpaĝo.


Inter la sociaj retejoj, esperantistoj ofte preferas Ipernity ol Facebook. Ipernity havas esperantlingvan interfacon kaj ebligas alŝuti fotojn kaj plurmedian dosieron, skribi blogon, k.t.p.
Parenteze, multe ŝatas al mi la adaptiĝpovon de la esperantlingvo en la uzo de mallongigoj en babilejo.

G +

Sekvonta (persono)

Participoj estas vortoj, kiuj prezentas agon aŭ staton kvazaŭ econ de ĝia subjekto aŭ objekto. Participojn oni formas per specialaj participaj sufiksoj. Ekzistas ses participaj sufiksoj, tri aktivaj (ANT, INT, ONT) kaj tri pasivaj (AT, IT, OT).
Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko (PMEG)
Bertilo Wennergren

PMEG estas sendube nemalhavebla ilo por koni la esperanta gramatiko (kaj mi volas blogi pri ĝi en la estonteco). Sed por senti la profundan signifon de la sufikso -ONT mi rekomendas ĉi malsupran filmeton.
La filmeto estas esperantlingva versio de La fila, de la urugvaja direktoro Carlos Giurleo, bazita en la rakonto de la ankaŭ urugvajano Duilio Luraschi.

Estinta situacio? Estonta situacio?

miércoles, 27 de enero de 2010

Esperanto y Shoá

Al ili Mi donos en Mia domo kaj inter Miaj muroj lokon kaj nomon pli bonan ol al filoj kaj filinoj; Mi donos al ili nomon eternan, kiu ne ekstermiĝos. (Jesaja 56:5)

Hoy, 27 de enero, es el Día Internacional de Conmemoración en Memoria de las Víctimas del Holocausto. La fecha coincide con la liberación del campo de exterminio de Auschwitz-Birkenau, tal día como hoy de 1945, y fue establecida por Naciones Unidas en 2005.


Ya en 1922, Hitler condenó el esperanto en un discurso en Múnich. En Mein Kampf (1925) incidió en la misma idea paranoica, según la cual los judíos se veían obligados a hablar distintas lenguas, pero impondrían en cuanto pudieran «un idioma universal (por ejemplo, el esperanto)» para dominar más fácilmente a sus vasallos.

A su llegada al poder, Hitler procedió a reprimir el movimiento esperantista obrero y terminó con la editorial Ekrelo (Eldon-Kooperativo por Revolucia Esperanto-Literaturo), de corte comunista. Sin embargo, había en Alemania esperantistas de otras tendencias políticas. Herbert Wohlfahrt, ferviente admirador del movimiento nacionalsocialista, había fundado el Neue Deutsche Esperanto Bewegung (Nuevo Movimiento Esperantista Alemán) en 1931, dos años antes del triunfo electoral del partido nazi. Wohlfahrt trató de imponer la idea de que los esperantistas judíos no pudieran ser delegados de la UEA en Alemania.

En febrero de 1936, Martin Bormann firmó un decreto en el que aseguraba que:

Puesto que la creación de un lenguaje híbrido internacional contradice los conceptos básicos del nacionalsocialismo y en última instancia sólo puede servir a los intereses de poderes supranacionales, el jefe de la cancillería del Führer prohíbe a todos los miembros del partido y miembros de las organizaciones afiliadas al partido la pertenencia a asociaciones de lenguaje artificial de todo tipo.

El 20 de junio de 1936, Heinrich Himmler, a la sazón jefe de las SS, conminó a las asociaciones esperantistas a disolverse si no querían ser disueltas por la fuerza. El esperanto y los esperantistas pasaron a la clandestinidad. Lo mismo ocurrió en los países ocupados por el III Reich durante la segunda guerra mundial, aunque ello no impidió que en 1942 se fundara en La Haya la Universala Ligo.

Los tres hijos de Zamenhof fueron víctimas de la barbarie nazi. Lidia y Zofia quedaron primero confinadas en el gueto de Varsovia y posteriormente fueron enviadas a Treblinka, donde ambas murieron en la cámara de gas en 1942.


Adam Zamenhof fue ejecutado en el bosque de Kampinos, junto a Palmiry, escenario de más de dos mil asesinatos durante la ocupación nazi de Polonia. En cambio, su mujer y su hijo (Ludvik) lograron escapar. Madre e hijo se ocultaron en zonas rurales del país con nombre falso. Ludvik adoptó el nombre de Christoph Zaleski, que posteriormente conservó al instalarse en Francia como Louis-Christoph Zaleski-Zamenhof. A ese periodo de clandestinidad corresponde una repetida anécdota. Estaba Christoph en una plantación de tomates cuando un compañero de trabajo que hablaba esperanto le preguntó:

—Ĉu vi konas esperanton?
—Ho jes, mi konas; ĝin inventis mia avo!
(¿Conoces el esperanto? Ah, sí que lo conozco. ¡Lo inventó mi abuelo!)

Pese al imprudente desliz, el esperantista no lo denunció a los nazis.

El periodista polaco Roman Dobrzyński publicó en 2003 un libro de entrevistas con Louis-Christoph Zaleski-Zamenhof, único superviviente de la familia Zamenhof, bajo el título Ulica Zamenhofa. Ese mismo año apareció la versión en esperanto y posteriormente traducciones al lituano, checo, portugués, japonés, esloveno, eslovaco, francés, italiano, croata  y coreano. Me constan diversos esfuerzos, que espero fructifiquen, para sumar el castellano a esta larga lista.

En el mismo gueto de Varsovia desde el que fueron deportadas Lidia y Zofia Zamenhof, murió en 1941 Leo Belmont (seudónimo de Leopold Blumental), coetáneo del padre de ambas. Belmont había defendido el esperanto en la prensa polaca y en la rusa, y fue vicepresidente de la primera sociedad esperantista rusa (en Petrogrado) y de la primera polaca (en Varsovia). Ya en 1887 (año de edición del Unua Libro) se había despedido de Zamenhof en una carta con la expresión «Vi venkos, sinjoro!» (¡Vencerá, señor!)

En Treblinka también pereció Israel Lejzerowicz del que hablaba aquí.

Jakobo Ŝapiro (Jakub Szapiro) fue uno de los más destacados esperantistas de la primera época. Había nacido en la misma ciudad que Zamenhof (Białystok) en 1897 y aprendió esperanto a los catorce años. Colaboró con poemas y artículos en las principales publicaciones esperantistas y en 1915, en plena Gran Guerra, editó el panfleto antimilitarista Esperanto kaj mondmilito. Finalizado el conflicto bélico, desde 1919, Szapiro puso todo su empeño en crear un museo dedicado a Zamenhof en la casa en la que éste había nacido. El 12 de julio de 1941, las tropas alemanas entraron en el gueto de Białystok y arrestaron a varios miles de judíos. Los nazis solicitaron dinero a cambio de su liberación, pero, pese a recibir 5 kg de oro y 300 kg de plata, fusilaron a todos los detenidos en el bosque de Pietrasze. Entre ellos estaban Jakub Szapiro, su mujer y su hijo. De toda la familia Szapiro sólo sobrevieron la hermana de Jakub y la hija de ésta, Felicja. Felicja escribiría años más tarde un libro de memorias, Moja gwiazda [Mi estrella], en el que decía:
Algunos de los libros de nuestra casa estaban escritos en un idioma extraño [...] El que conocía mejor ese idioma era el tío Kuba [Jakub] [...] Las paredes de su apartamento estaban cubiertas de fotografías de convenciones internacionales, banderines e insignias con el símbolo del esperanto, imágenes del doctor Zamenhof y caricaturas de la característica figura de mi tío. Alto, delgado, con la cabeza bien proporcionada y el cuello largo, gafas sobre la nariz y un labio inferior ligeramente salido, era un modelo atractivo para el dibujante.

Szapiro (a la izquierda) y su amigo Abraham Zbar

Salomon Kornfeld, autor de literatura original en esperanto, escribía bajo el seudónimo Grenkamp. Editó Esperantista Voĉo en Cracovia. Colaboró en la redacción del Plena Vortaro y revisó y completó una de las primeras gramáticas del esperanto, la Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado de Esperanto de Paul Fructier. En 1931 publicó la colección de relatos Kvinmilionoj. Ya en 1921 había publicado la colección de poemas Krioj de l'koro. Salomon Kornfeld murió en el campo de Struthof, en Alsacia, en 1943.

Del mismo modo que Zaleski-Zamenhof, el húngaro Tivadar Soros (uno de los fundadores de Literatura Mondo que había cambiado el apellido Schwartz por el creciente antisemitismo), también logró burlar a los nazis como narra en su autobiografía Maskerado ĉirkaŭ la morto, otra obra original en esperanto traducida a varios idiomas.

Entre las víctimas esperantistas del nazismo no sólo hubo judíos. El sacerdote Max Josef Metzger, presidente de la Internacio Katolika fue ejecutado en 1944. Metzger, que había sido capellán del ejército alemán en la primera guerra mundial, fundó el movimiento supraconfesional Una Sancta y defendió a ultranza el pacifismo. En 1943 escribió un memorando sobre la reorganización de Alemania que pretendía hacer llegar al arzobispo sueco de Uppsala. La encargada de entregarlo resultó ser una agente de la Gestapo. El sacerdote fue ejecutado en octubre de 1944.

Adam, Lidia y Zofia Zamenhof, Leo Belmont, Israel Lejzerowicz, Jakub Szapiro, Salomon Kornfled y Max Josef Metzger son sólo unos pocos nombres de víctimas de los crímenes nazis. En 1953, se creó en Israel Yad Vashem, cuyo nombre se basa en el versículo de Isaías que he citado al inicio. Yad Vashem tiene por objeto preservar los nombres y las historias de todas las víctimas. En su base de datos centralizada de víctimas de la Shoá he encontrado esta Hoja de Testimonio correspondiente a Adam Zamenhof, escrita por un esperantista (así lo hace constar en el apartado «Relación con la víctima [familiar u otro]»), que indica los datos personales del hijo de L. L Zamenhof, así como las circunstancias de su muerte (mortpafita; fusilado).

martes, 19 de enero de 2010

La biblia verde

Una de las mayores empresas de L. Zamenhof fue la de crear un corpus de traducciones que consolidara la lengua internacional y probara su versatilidad. Entre sus magnos trabajos en este sentido destaca sin duda la versión en esperanto de la Biblia hebrea. Zamenhof tradujo primero el Eclesiastés (la Predikanto, 1907) y posteriormente los cinco libros de la Torá (en esperanto: Genezo, Eliro, Levidoj, Nombroj y Readmono).
La editorial checa Kava-Pech publica la Biblia en esperanto. La obra incluye la traducción de Zamenhof del Antiguo Testamento, traducido del hebreo; los libros deuterocanónicos, traducidos del griego y el latín por Gerrit Beverling, y el Nuevo Testamento, traducido por el llamado Comité Británico, a saber: John Cyprian Rust, B. John Beveridge y C. G. Wilkinson.
La Biblio también puede consultarse en línea y existe una versión para iPod Touch / iPhone. Ésta es la versión de Zamenhof del primer capítulo del Génesis, como decía, traducida del hebreo.

1. En la komenco Dio kreis la ĉielon kaj la teron. 2. Kaj la tero estis senforma kaj dezerta, kaj mallumo estis super la abismo; kaj la spirito de Dio ŝvebis super la akvo. 3. Kaj Dio diris: Estu lumo; kaj fariĝis lumo. 4. Kaj Dio vidis la lumon, ke ĝi estas bona; kaj Dio apartigis la lumon de la mallumo. 5. Kaj Dio nomis la lumon Tago, kaj la mallumon Li nomis Nokto. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, unu tago. 6. Kaj Dio diris: Estu firmaĵo inter la akvo, kaj ĝi apartigu akvon de akvo. 7. Kaj Dio kreis la firmaĵon, kaj apartigis la akvon, kiu estas sub la firmaĵo, de la akvo, kiu estas super la firmaĵo; kaj fariĝis tiel. 8. Kaj Dio nomis la firmaĵon Ĉielo. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la dua tago. 9. Kaj Dio diris: Kolektiĝu la akvo de sub la ĉielo en unu lokon, kaj aperu la sekaĵo; kaj fariĝis tiel. 10. Kaj Dio nomis la sekaĵon Tero, kaj la kolektiĝojn de la akvo Li nomis Maroj. Kaj Dio vidis, ke ĝi estas bona. 11. Kaj Dio diris: Kreskigu la tero verdaĵon, herbon, kiu naskas semon, fruktarbon, kiu donas laŭ sia speco frukton, kies semo estas en ĝi mem, sur la tero; kaj fariĝis tiel. 12. Kaj la tero elkreskigis verdaĵon, herbon, kiu naskas semon laŭ sia speco, kaj arbon, kiu donas frukton, kies semo estas en ĝi mem laŭ sia speco. Kaj Dio vidis, ke ĝi estas bona. 13. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la tria tago. 14. Kaj Dio diris: Estu lumaĵoj en la ĉiela firmaĵo, por apartigi la tagon de la nokto, kaj ili prezentu signojn, tempojn, tagojn, kaj jarojn; 15. kaj ili estu lumaĵoj en la ĉiela firmaĵo, por lumi super la tero; kaj fariĝis tiel. 16. Kaj Dio faris la du grandajn lumaĵojn: la pli grandan lumaĵon, por regi la tagon, kaj la malpli grandan lumaĵon, por regi la nokton, kaj la stelojn. 17. Kaj Dio starigis ilin sur la ĉiela firmaĵo, por ke ili lumu sur la teron, 18. kaj por ke ili regu la tagon kaj la nokton kaj faru diferencon inter la lumo kaj la mallumo. Kaj Dio vidis, ke ĝi estas bona. 19. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la kvara tago. 20. Kaj Dio diris: La akvo aperigu moviĝantaĵojn, vivajn estaĵojn, kaj birdoj ekflugu super la tero, sub la ĉiela firmaĵo. 21. Kaj Dio kreis la grandajn balenojn, kaj ĉiujn vivajn estaĵojn moviĝantajn, kiujn aperigis la akvo, laŭ ilia speco, kaj ĉiujn flugilhavajn birdojn laŭ ilia speco. Kaj Dio vidis, ke ĝi estas bona. 22. Kaj Dio ilin benis, dirante: Fruktu kaj multiĝu, kaj plenigu la akvon en la maroj, kaj la birdoj multiĝu sur la tero. 23. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la kvina tago. 24. Kaj Dio diris: La tero aperigu vivajn estaĵojn, laŭ ilia speco, brutojn kaj rampaĵojn kaj surterajn bestojn, laŭ ilia speco; kaj fariĝis tiel. 25. Kaj Dio kreis la bestojn de la tero, laŭ ilia speco, kaj la brutojn, laŭ ilia speco, kaj ĉiujn rampaĵojn de la tero, laŭ ilia speco. Kaj Dio vidis, ke ĝi estas bona. 26. Kaj Dio diris: Ni kreu homon laŭ Nia bildo, similan al Ni; kaj ili regu super la fiŝoj de la maro kaj super la birdoj de la ĉielo kaj super la brutoj, kaj super ĉiuj rampaĵoj, kiuj rampas sur la tero. 27. Kaj Dio kreis la homon laŭ Sia bildo, laŭ la bildo de Dio Li kreis lin; en formo de viro kaj virino Li kreis ilin. 28. Kaj Dio benis ilin, kaj Dio diris al ili: Fruktu kaj multiĝu, kaj plenigu la teron kaj submetu ĝin al vi, kaj regu super la fiŝoj de la maro kaj super la birdoj de la ĉielo, kaj super ĉiuj bestoj, kiuj moviĝas sur la tero. 29. Kaj Dio diris: Jen Mi donis al vi ĉiujn herbojn, kiuj semas semon, kiuj troviĝas sur la tuta tero, kaj ĉiujn arbojn, kiuj havas en si arban frukton, kiu semas semon; tio estu por vi manĝaĵo. 30. Kaj al ĉiuj bestoj de la tero kaj al ĉiuj birdoj de la ĉielo kaj al ĉiuj rampaĵoj sur la tero, kiuj havas en si vivan animon, la tutan verdan herbaĵon kiel manĝaĵon. Kaj fariĝis tiel. 31. Kaj Dio rigardis ĉion, kion Li kreis, kaj vidis, ke ĝi estas tre bona. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la sesa tago.

Izrael Lejzerowicz, nacido en Polonia en 1901, aprendió esperanto de niño. Tradujo al esperanto la novela Di Kishufmakherin fun Kastilien (La sorcistino el Kastilio) de Sholem Asch (Kutno, 1880 - Londres, 1957), uno de las máximos exponentes de la literatura en yiddish junto con Isaac Bashevis Singer (Nobel de Literatura, 1978) o Sholem Aleijem. Lejzerowicz, presidente de la Hebrea Esperanto-Asocio, organizó «veladas Zamenhof» en el gueto de Varsovia. Él y toda su familia perecieron en el campo de exterminio de Treblinka en 1942.
La obra original más conocida de Lejzerowicz es El la «Verda Biblio», amable parodia sobre el esperanto y su historia escrita parafraseando pasajes de la Torá. La obra, publicada originalmente por la editorial de la revista Literatura Mondo en 1935, puede adquirirse en el catálogo de la UEA, a través de este enlace.



Ésta es su particular versión de Génesis 1 (hasta el final canónico no el de I. L.).

1. En la komenco la Senkorpa Mistero kreis volapukon. 2. Kaj Volapuk estis senforma kaj kaosa, kaj mallumo estis en ĝi. 3. Kaj la Senkorpa Mistero diris: Estu lumo; kaj fariĝis Esperanto. 4. Kaj la Spirito vidis Esperanton, ke ĝi estas bona: kaj la Spirito apartigis Esperanton de Volapuk. 5. Kaj la Spirito nomis Esperanton Eterna Tago, kaj Volapukon nomis Nokto. Kaj estis vespero, kaj estis mateno - unu tago. 6. Kaj la Spirito diris: Estu firmaĵo en la lingvo. 7. Kaj la Spirito kreis tiun firmaĵon. 8. Kaj Li nomis la firmaĵon regula akcento. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la dua tago. 9. Kaj la Spirito diris: Kolektiĝu la reguloj gramatikaj en unu lokon, kaj aperu la firma grundo; kaj fariĝis tiel. Kaj la Spirito nomis la firman grundon Fundamento. Kaj la Spirito vidis, ke ĝi estas bona. 10. Kaj la Spirito diris: La Fundamento kreskigu verdaĵon, kiu naskas ĝojon, vortaron, kiu donas laŭ sia speco radikojn, kies semoj estas en ĝi mem, en la Fundamento. Kaj fariĝis tiel. 11. Kaj la Fundamento elkreskigis verdaĵon laŭ sia speco: verdan lingvon kaj verdan movadon, vortaron kaj arbon, kiu havas radikojn, kies semo estas en ĝi mem, en la Fundamento. Kaj la Spirito vidis, ke ĝi estas bona. 12. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la tria tago. 13. Kaj la Spirito diris: Estu lumaĵo en la ĉiela firmaĵo, por apartigi Esperanton de mallumo. 14. Kaj ĝi estu lumaĵo por lumi super la tero; kaj fariĝis tiel. 15. Kaj la Spirito faris la grandan lumaĵon por regi la mondon. 16. Kaj la Spirito starigis ĝin sur la ĉiela firmaĵo, por ke ĝi lumu sur la teron. 17. Kaj la Spirito nomis la lumaĵon Verda Stelo. Kaj la Spirito vidis, ke ĝi estas bona. 18. Kaj estis vespero, kaj estis mateno. la kvara tago. 19. Kaj la Spirito diris: la vortaro aperigu moviĝantaĵon, vivajn estaĵojn kiuj fleksebligos la Lingvon. 20. Kaj la Spirito kreis afiksojn, kiujn aperigis la Vortaro, la sufiksojn kaj prefiksojn laŭ ilia speco. Kaj la Spirito vidis, ke ĝi estas bona. 21. Kaj la Spirito benis ilin dirante: Fruktu kaj multiĝu, kaj plenigu la vortaron. (Kaj tial afiksoj tiel multiĝas ĝis nun). 22. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la kvina tago. 23. Kaj la Spirito diris: La vortaro aperigu vivajn estaĵojn, brutojn kaj vermojn. 24. Kaj la Spirito kreis la neologismojn kaj ĉiujn malfacilajn vortojn, laŭ ilia speco, por eterna turmento de la novaj verduloj. 25. Kaj la Spirito diris: Ni kreu potencan aferon, kiu respegulos nian internan potencon; kaj ĝi estu la akso de la lingvo kaj ĝi regu ĝian gramatikon. 26. Kaj la Spirito kreis la Akuzativon: en formo de la finaĵo N. Li kreis ĝin. 27. Kaj la Spirito diris: fruktu kaj multiĝu kaj plenigu la verdan lingvon kaj regu super ĉiuj ceteraj reguloj de la Fundamento. (Kaj depost tiam ĉiuj verduloj uzas la akuzativon en troa abundo.) 28. Kaj la Spirito diris: Jen Mi donis al vi ĉiujn regulojn de la Fundamento. Ĝi estu por vi sanktaĵo. Kaj fariĝis tiel. 29. Kaj la Spirito rigardis ĉion, kion Li kreis, kaj vidis, ke ĝi estas tre bona. Kaj estis vespero, kaj estis mateno, la sesa tago.

Y ésta es mi traducción del texto de Izrael Lejzerowicz (levemente inspirada en la Biblia de Jerusalén).

1. En el principio el Misterio Incorpóreo creó el volapük. 2. Y el volapük era amorfo y caótico, y reinaba en él la oscuridad. 3. Y el Misterio Incorpóreo dijo: «Haya luz»; e hizo el esperanto. 4. Y el Espíritu vio que el esperanto era bueno, y el Espíritu apartó el esperanto del volapük. 5. Y el Espíritu llamó al esperanto «Día Eterno» y al volapük lo llamó «noche». Y atardeció y amaneció: día primero. 6. Y el Espíritu dijo: «Haya un firmamento en la lengua». 7. Y el Espíritu creó ese firmamento. 8. Y Él llamó al firmamento «acento regular». Y atardeció y amaneció: día segundo. 9.Y el Espíritu dijo: «Acumúlense las reglas gramaticales en un solo lugar, y aparezca la tierra firme»; y así lo hizo. Y el Espíritu llamó a la tierra firme Fundamento. Y el Espíritu vio que era bueno. 10. Y el Espíritu dijo: que del Fundamento crezcan raíces, con su semilla dentro, en el Fundamento. Y así lo hizo. 11. Y del Fundamento crecieron brotes verdes según su especie: lengua verde, movimiento y diccionario verdes y un árbol verde, que tiene raíces, con su semilla dentro, en el Fundamento. Y el Espíritu vio que estaba bien. 12. Y atardeció y amaneció: día tercero. 13. Y el Espíritu dijo: «Haya luceros en el firmamento celeste, para apartar el esperanto de la oscuridad. 14. Y haya un lucero para alumbrar la tierra»; y así lo hizo. 15. Y el Espíritu hizo el gran lucero que rigiera el mundo. 16. Y púsolo el Espíritu en el firmamento celeste, para que iluminara la tierra. 17. Y el Espíritu llamó al lucero Estrella Verde. Y el Espíritu vio que estaba bien. 18. Y atardeció y amaneció: día cuarto. 19. Y el Espíritu dijo: permita el diccionario que aparezcan avances, entes vivos que den flexibilidad a la lengua. 20. Y el Espíritu creó afijos, que aparecieron en el Diccionario, y sufijos y prefijos según su especie. Y el Espíritu vio que estaba bien. 21. Y bendíjolos el Espíritu diciendo: «Sed fecundos y multiplicaos, y henchid el diccionario». (Y por eso los afijos se multiplican hasta hoy.) 22. Y atardeció y amaneció: día quinto. 23 Y dijo el Espíritu: aparezcan en el diccionario nuevos entes, animales de granja y gusanos. 24. Y el Espíritu creó neologismos y todas las palabras difíciles según su especie, para tormento eterno de los nuevos «verdes». 25: Y el Espíritu dijo: «Creemos un caso poderoso que respete nuestro potencial interno; y sea el eje de la lengua y regule su gramática». 26. Y el Espíritu creó el acusativo: en forma de terminación -n lo creó. 27. Y el Espíritu dijo: «Sed fecundos y multiplicaos y llenad la lengua verde y reinad sobre todas las demás normas del Fundamento». (Y desde entonces todos los «verdes» usan el acusativo en gran abundancia.) 28. Y el Espíritu dijo: «Aquí os entrego todas las normas del Fundamento. Sea sagrado para vosotros»; y así lo hizo 29. Y el Espíritu contempló cuanto había creado y vio que estaba bien. Y atardeció y amaneció: día sexto.

Sobre la posible influencia del yiddish en el esperanto, existe un artículo de Claude Piron titulado Ĉu la jida influis esperanton?, publicado en dos partes en Israela Esperantisto, núms. 139-140. Lamentablemente, no he encontrado una versión electrónica del artículo.
En cuanto al humor en esperanto, Toño del Barrio hace un buen esbozo en este artículo.

jueves, 14 de enero de 2010

La origino de la spesoj


Este curioso carácter tipográfico, una ese mayúscula en cuyo cabo inferior se incrusta una eme minúscula, es el signo del spesmilo, unidad monetaria creada en 1907 y utilizada entre los esperantistas hasta la primera guerra mundial. En esos años ya existía el Ĉekbanko Esperantista, fundado por Herbert F. Höveler (1859-1918) en Londres.
La idea de la moneda se debe al lingüista y matemático suizo René de Saussure (1868-1943), hermano del célebre padre de la lingüística moderna y del estructuralismo, Ferdinand de Saussure. René terminaría abandonando el esperantismo y probando suerte con la creación de una nueva lengua llamada nov-esperanto o mondialo, en la que eliminaba las letras con diacríticos (recurriendo al uso de dos dígrafos) y el acusativo.
Pese a ser una moneda desaparecida, se pidió para el spesmilo un código UCS (al parecer a instancias del portugués António Martins-Tuvalkin al que ya mencioné en otra ocasión) en una solicitud formalizada en 2008 por Michael Everson, tipógrafo y lingüista especializado en la codificación de lenguas minoritarias.
El código asignado es el U-20B7


Aquí lo tenemos. Como se ve, el lugar asignado al spesmilo se encuentra justo al lado del de otra moneda que ha pasado a la historia, la peseta española.
Pero volvamos al spesmilo. El valor del spesmilo equivalía a 0,733 gramos de oro, alrededor de medio dólar de la época. El valor del speso se concibió lo suficientemente bajo (en el momento de su creación 0,05 céntimos de dólar o 0,1 kópeks) para que no fuera necesario el uso de monedas fraccionarias, y de hecho la unidad monetaria fue desde el principio 1000 spesoj = 1 spesmilo. Con motivo de otro jubileo, en este caso el veinticinco aniversario de la creación del idioma internacional, se acuñó esta moneda de plata.


No fue el único intento de instaurar una moneda de curso común entre los esperantistas. La Universala Ligo (fundada clandestinamente en La Haya en 1942, durante la ocupación nazi) adoptó el stelo como moneda en 1946. El valor de un stelo se estableció en un cuarto de florín neerlandés o, expresado de un modo más romántico, el valor de un kilo de pan.  Se usó en intercambios mediante cupones, algunos otorgados como premios de concursos literarios.


Y en 1959 se acuñaron las primeras monedas de 1, 5 y 10 steloj


El uso de la moneda fue en decadencia y en 1993, con la disolución de la Universala Ligo, las últimas monedas fueron donadas a la Universala Esperanto Asocio. Hoy puede adquirirse el conjunto de cuatro monedas (de 1, 5, 10 y 25 steloj) desde su catálogo en línea.

Recientemente, el spesmilo volvió a aparecer como moneda, esta vez en un proyecto de la versión en esperanto del famoso juego Monopoly (donde la casilla más cara es la Vojo Bulonjo-sur-Maro, 800 spesmiloj)



Y no es la única propuesta de Monopoly en esperanto. Aquí vemos otra, donde curiosamente la Vojo de Bulonjo-ĉe-Maro (sede del primer congreso universal en 1905) es la casilla más barata (la más cara es la Placo de Zamenhof)


Y también el stelo ha reaparecido con carácter lúdico-pedagógico. En el curso en vídeo Pasporto al la Tuta Mondo, los personajes usan el stelo como moneda.

lunes, 11 de enero de 2010

Ĉu vi volas lerni esperanton?

I speak esperanto like a native (Gerry Milligan)*

Si un idioma se puede aprender sin asistir a clases presenciales, ése es el esperanto. Conocidos los sonidos de sus veintiocho letras, y gracias a la regularidad acentual, no hay necesidad de escuchar a un nativo (aunque resulta muy curioso analizar los distintos acentos).  Existen numerosos y variopintos métodos de aprendizaje del esperanto. Ésta es una pequeña selección personal.



En cuanto a métodos en forma de libro, la lista empieza con el del propio Zamenhof, la primera edición del cual se publicó en ruso en 1887.



Otro clásico, disponible escaneado en forma de PDF, es el Universala Esperanto Metodo de Benson (1877-1945), médico y esperantista estadounidense de origen ucraniano.



Más clásicos: La simpla esperantoEllernu! del húngaro Ferenc Szilágyi (en este caso Dr-o Francisko Szilágyi).



Jorge Hess (1902-1980), fundador de la Argentina Esperanto Ligo, adaptó para hispanohablantes el curso elemental de Szilágyi y es autor de otro de los cursos de más éxito ¿Sabe usted esperanto?, disponible aquí.
La Federación Española de Esperanto ofrece asimismo su propio curso, con toda la base gramatical en 27 lecciones, publicado en Mailxmail (casi veinte mil alumnos según la web).

Una curiosa introducción al esperanto la ofrece el programa Kurso de Esperanto, para Windows y Linux, desarrollado por el brasileño Karlo Pereira. Además de un estudio completo de la gramática, el programa permite comprobar la pronunciación y escuchar diversas canciones de grupos como Merlin. El software está actualmente disponible en 28 idiomas y puede descargarse la herramienta Tradukilo para traducirlo a otras lenguas.



No obstante, el proyecto más ambicioso de enseñanza del esperanto en la red es el portal Lernu!, una plataforma multilingüe que contiene cursos de diversos niveles (Ana Pana, Gerda malaperis, La tuta esperanto), una introducción del idioma para niños (Babili esperante), mensajería instantánea, diccionarios, foro, k. t. p. (kaj tiel plu, etcétera) La participación de tutores voluntarios que corrigen ejercicios y resuelven dudas en 27 idiomas hacen de Lernu! la mejor forma de aprender esperanto.



Si alguien quiere degustar los cursos de verano NASK  (Nord-Amerika Somera Kursaro) y no tiene presupuesto para viajar a California, puede consultar este podcast.
También existe un curso en Twitter de José Antonio del Barrio. Posología: una píldora al día.
Otra fuente inagotable es Youtube, donde, por ejemplo, puede verse este curso producido en 1994 por la Laŭzana Esperanto Societo para  una televisión regional suiza.



Además, por supuesto, distintas asociaciones esperantistas ofrecen cursos presenciales.