lunes, 20 de mayo de 2013

Ovoj, lakto, faruno kaj socia revolucio

Esperanto denove ĉefrolis en publika kataluna televido TV3. Kataluno Carles kaj kroatino Kaja konatiĝis en esperanta kongreso en Budapeŝto. Ambaŭ ludas muzikon kaj nun loĝas en Mataró. Ili parolas pri lingvoj kaj muziko, kaj kompreneble ili kuiradas en Karakia, tre konata programo pri tutmonda kuirarto.

miércoles, 15 de mayo de 2013

Ofteco de prepozicioj

Hodiaŭ kompili datumojn por studi la vortoftecon estas sufiĉe simpla afero. Dudeko da kodlinioj  sufiĉas por montri la oftecon de vortoj en kolekto da tekstoj. Ekzemple, mi provis kun la zamenhofa traduko de Marta de E. Orzeszko kaj mi vidis, ke la plej ofta vorto (neniu surprizo) estas artikolo la (6.125 fojoj), sekvas prepozicio de (2.688 fojoj), konjuncio kaj (2.397), pronomo ŝi (1.733) (Marta estas la ĉefrolulino). Koncentrante en la prepozicioj, la oftecordo estas de (2.688), en (1.377), al (1.135), kun (693), sur (640), por (569), per (558), da (490), el (385), pri (226), ktp. Komputilo faras la tedan laboron kaj lingvistoj povas dediĉi sin al eltiri konkludojn. Tamen, kiel oni faris similan laboron antaŭ ol la apero de komputiloj? Ŝajnas herkula laboro, sed tiun laboron plenumis dum la 1930-jaroj usona esperantisto Fenton Stancliff. Jen la eta artikolo pri li de Enciklopedio de Esperanto (ankaŭ, laŭvorte en Vikipedio).

Foto: Aŭstra Nacia Biblioteko

Stancliff (stanklif) Fenton, usonano, instr. pri klasika pianoludo. Nask. 12 jul. 1895 en Meadville, Penns. Daŭra prop. laboro. Laŭ lia instigo Heywood Broun, fama „kolonskribisto“ por ĉeno da 25 gravaj ĵurnaloj diversloke de New York ĝis San Francisco, verkis artikolon pri E; disvastigo pli ol 1,500.000 e-roj, 2 okt. 1931. Multe studis la vortoftecon en E, artikolo ,E' nov. 1932, kalkulis la tutan tekston de „Hura“, pretigis ankaŭ aliajn statistikojn pri vortofteco. Kunlaboranto de la Enciklopedio.

Kalkuli «la tutan tekston» de Hura (424 paĝoj), sendube, ne estas tiel facila. En EdE oni vidas la manon de Stancliff en kelkaj artikoloj pri ofteco de afiksoj kaj prefiksoj, ofteco de korelativoj kaj ofteco de prepozicioj (legu pli facile en Vikipedio). Por studi la oftecon de prepozicioj, Stancliff baziĝis sur tiu ĉi korpuso: Originala Verkaro de Zamenhof (Z), Ĉirkaŭ la mondon kun la verda stelo de Scherer (Sch), Viktimoj de Baghy (B), Mister Tot aĉetas mil okulojn de Forge (MT), Eŭropo ĉe la abismo de Nitti-Kreuz (E), Vortoj de Kamarado E. Lanti (L), La devo de Naville (D), Legu kaj parolu! de Šupichová (S), Jarmiloj pasas de Haefker (H), Historio de la lingvo Esperanto de Privat (P), La vojo returne de Remarque (R).

Jen la rezultoj:



Kaj jen liaj konkludoj:
Inter la prepozicioj precipe okulfrapa estas la malpliiĝo de la prepozicio MALGRAŬ. Tio ne estas ĝojinda, ĉar SPITE DE, uzata anstataŭ ĝi, havas nuancdiferencon, kies perdiĝo estus malriĉiĝo por la lingvo. Tie ĉi do la statistiko avertas nin, ke ni gardu la lingvon kontraŭ tia perdo.
Kvankam ne apartenas al la temo de lingvo-evoluo, tamen estas interesa ankaŭ la konkludo, kiun la supraj statistikoj ebligas pri la temosfero, ideologio, stilo de la verkistoj. Ekzemple, ĉe la verkistoj batalantaj por ideo videble plioftas la prepozicio POR kaj la multaj aludoj kaj paraleligoj plioftigas la prepozicion PRI, dum ĉe la simple priskribaj verkoj ili maloftas (POR: ĉe Lanti 11.1%; ĉe Scherer 8% ; PRI ĉe Lanti 8.4%; ĉe Scherer 3%). Ni povas konstati, ke ĉe multaj verkistoj tiu aŭ alia prepozicio preskaŭ tute mankas, dum ĉe la edukfaka Šupichová ĉiu estas trovebla bonproporcie.

Pri prepozicio je, Stancliff verkis nekutiman artikolon en Lingvo-Libro, senpaga kvaronjara suplemento de Literatura Mondo. La artikolo «La prepozicia nulo» substrekas la valoron de je kiel la matematika nulo.
JE diras al ni »Mi staras tie ĉi nur por averti, ke la serio da vortoj post mi funkcias kiel unuo kun gramatika funkcio de adverbo aŭ adjektivo, kies senco en si mem estas klara sen iu el miaj prepoziciidoj.
DO JE ne estas malriĉa orfo en la prepozicia familio, sed la patrino de la aliaj. JE estas sendependa, neŭtrala, kaj senkondiĉa vorto.


Bibliografio de F. Stancliff

«Vortstatistiko», Enciklopedio de Esperanto, 1934, 566—570.

«Konkordanco al la Originala Verkaro de Zamenhof», repr. el Scienca gazeto, Rockford (Illinois): Amerika Esperanto-Instituto, 1937, 50 p.

«La prepozicia nulo», Lingvo-Libro, n-ro 1 (1937), 4-5.

«Aplikenda statistiko», Bulteno de Internacia Sciencia Asocio Esperantista, n-ro 48 (1937), 4-5.

«La Zamenhofa adjektivaro», Bulteno de Internacia Sciencia Asocio Esperantista, n-ro 52 (1938), 3-4.

sábado, 11 de mayo de 2013

Esperanto en kataluna gazeto Joventut (1905-1906)

S-ro Vilamala el Vic petis al d-ro Zamenhof lernolibron de esperanto en la jaro 1896. Naŭ jarojn poste, en 1905, la internacia lingvo ĝuis viglan vivon en Katalunio. Samtempe, katalunismo ankaŭ prosperis en tiuj unuaj jaroj de la 20-a jarcento.

Gazetkapo de la unua numero

La 15-an de februaro 1900 naskiĝis en Barcelono novan semajnan gazeton Joventut [Juneco]. Ĝi estis organo de Unió Catalanista kaj, flanke al tiuj politikaj celoj, disvastigis la katalunan literaturon kaj kulturon. Jam de la unua jaro senlace kunlaboris en la revuo Frederic Pujulà i Vallès (1877-1963). Li esperantistiĝis ĉirkaŭ 1905 kaj tuj publikigis sur la paĝoj de Joventut serion pri esperanto inter junio kaj aŭgusto tiujare. La artikolaro ekis per historio de projektoj de artefaritaj lingvoj, bazita sur konferenco legita de Leopold Einstein en Nurembergo en la jaro 1884. Poste Pujulà raportis pri la blua lingvo aŭ bolak, prezentita de Leon Bollack dum la Tutmonda Ekspozicio en Parizo en la jaro 1900 kaj finfine pri esperanto surbaze al «Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo internacia».

Tuj poste, Alfons Sabadell detale raportis pri la 1-a Universala Kongreso en Boulogne-sur-Mer laŭlonge de sep gazetnumeroj (ĝis novembro). Pri la estonte tikla afero de la salutoj nome de la kataluna, Sabadell raportas jene:
Sennecesa estas klarigi, ke ni nomis sinjoron Codorniu kiel nian reprezentanton, ne nur per liaj personaj meritoj, sed ankaŭ ĉar li tre bone konas la lingvon kaj ni taksas lin pioniro de hispanaj esperantistoj.
Joventut, 290 (31-8-1905), p. 563 


En decembro 1905, artikolo «En pro de l'Esperanto» [Favore al esperanto] de sinjoro Bonet faciligis la vojon por la naskiĝo de nova sekcio «Esperanta fako». Ĝi ekaperis en la numero 307 de la 28-a de decembro 1905 kaj fakte iĝis organo de societo Espero Kataluna. En io malpli ol cent paĝoj, de decembro 1905 ĝis preskaŭ la malapero de la gazeto en decembro 1906, en «Esperanto Fako» publikiĝis adresaro de katalunaj esperantistoj, diversaj anoncetoj kaj ĉefe gramatiko katalunlingva de esperanto.


La 2-a UK en Ĝenevo denove rolis en Joventut, kie D. Bonet publikigis artikolon antaŭ la kongreso kaj Pujulà poste raportis pri ĝi en kvar eroj. La pli polemika estas la lasta artikolo, ĉefe pri la rilato inter hispanaj kaj katalunaj esperantistoj kaj eĉ pri kverelo inter li kaj Sabadell.

S-ro Sabadell aliĝis kiel delegito de Katalunio.
Kaj mi protestas antaŭ la Komitato. Mi kontraŭas, ke Katalunio kaj la kataluna lingvo estas reprezentataj de kiu elstaras pro siaj atakoj kontraŭ ilin [...] Por glatigi la aferojn, la Komitato finfine proponis, ke sinjoro Sabadell reprezentu la hispanan lingvon en Barcelono. La interesatoj eksaltas aŭdinte la proponon. Fine, mi formulas dilemon: aŭ societoj kaj gazetoj katalunaj forestas la kongreson aŭ neniu el tiuj sinjoroj reprezentos nenion pli ol siaj paperoj rajtigas, kaj ĉar paperoj estas paperoj, mi montras serion da paperoj kun iliaj stampoj kaj subskriboj kaj invitas sinjoron Sabadell fari la samon. Ĉar lia nomum-atesto rezultas el la Hispana Societo, kies celoj estas la disvastigo de Esperanto tra hispanlingvaj teroj, la Komitato dezidas tuj la de mi petita elpelo kaj tre ĝentile rimarkigas, ke ne bonas ŝovi la nazon en fremdan vazon kaj ke ĝi ne komprenas la politikan obstinon por tion fari.
F. Pujulà i Valles: «El Congrés d'Esperanto», Joventut, 346 (27-9-1906), 612-616, p. 613


Fine de tiu ĉi lasta prikongresa artikolo, Pujulà jam varbis por estonta UK en Barcelono (ĝi okazos en 1909):
Ĉu morgaŭ ni estos multaj, ĉu morgaŭ Katalunio entute estos esperantista, Katalunio entute volos paroli la katalunan hejme kaj neutralan lingvon por komuniki kun homoj de aliaj teroj, ni povos diri al tutmondaj esperantistoj: Venu al Barcelono por festi la kongreson!
 F. Pujulà i Valles: «El Congrés d'Esperanto», Joventut, 346 (27-9-1906), 612-616, p. 616


Biblioteca Joventut
Malgraŭ la malapero de gazeto Joventut fine de la jaro 1906, samnoma eldonejo (Biblioteca Joventut) postvivis ĝis 1914. Krom originalaĵoj kiuj iĝis ĉefverkoj de la kataluna literatuo (Solitud aŭ Drames rurals de Víctor Català, L'Emigrant d'Adrià Gual) kaj tradukoj de la plej gravaj nomoj de universala literaturo (Shakespeare, Ibsen), Biblioteca Joventut ankaŭ diskonigis la internacian lingvon pere de ĝia esperanta fako: Regles fonamentals d'esperanto, Gramàtica rahonada de la llengua internacional esperanto, Vocabulari esperanto-català, Curs práctich de la llengua esperanto...


Du verkoj de Pujulà en Biblioteca Joventut


ALDONITAJ DOSIEROJ
F. Pujulà i Vallès: Artikoloj pri Esperanto aperintaj dum la jaro 1905 en Joventut, 21-paĝa PDF.
Alfons Sabadell: Artikoloj pri la 1-a Universala Kongreso en Boulogne-sur-Mer aperintaj en Joventut inter aŭgusto kaj novembro 1905, 16-paĝa PDF.
D. Bonet i Cembrano: «En pro de l'Esperanto», Joventut, 304 (7-12-1905), p. 783-786, 4-paĝa PDF.
«Esperanta fako», sekcio de Joventut de numero 307 (28-12-1905) ĝis numero 354 (22-11-1906), 89-paĝa PDF.
«El segon congrès», artikoloj de D. Bonet i Cembrano kaj Pujulà i Vallès pri la 2-a Universala Kongreso en Ĝenevo, 15-paĝa PDF.

lunes, 6 de mayo de 2013

Galopu jam!

La 72-a Hispana Esperanto-Kongreso sukcese disvolviĝis ĉi-lastan semajnfinon en Zaragozo. Raportoj pri la aktivecoj sendube baldaŭ aperos aliloke. Eĉ regionaj kaj naciaj televidoj raportis pri ĝi (aŭ ĝenerale pri esperanto okaze de la kongreso). La moto ĉi-jare estis «Lingvo kaj sento», kaj la kaloĉajan poezion prezentis Antonio Valén al la kongresanaro.

Sed ne nur pri historiaj ĉefverkistoj oni prelegis en Zaragozo. Jorge Camacho pikpik-legis tra sia nova poemaro kaj pensigis nin pri esperanto kiel vidpunkto aŭ pri la «zombia lingvo» (nokte, JoMo delevis la ganton kaj la zombia lingvo ankaŭ rokanrole rolis en la koncerto de la tuluzano). En la profundo sendube baldaŭ eniros mian E-bretaron.


Tamen, ĉi-foje mi ne volas raporti pri la kongreso, sed nur gustumigi veran tradukjuvelon. Miguel Fernández rakontis pri onta verko Poezio, armilo ŝargita per futuro. Li dankis la emon de aŭtoroj kaj heredantoj, kiuj bonavole rezignis iliajn traduk-rajtojn por ebligi la esperantigo de la poeziaĵoj, kaj laŭtlegis (eĉ kantis) kelkajn juveletojn. La poemaro, prezentota de Miguel dum venonta SAT-kongreso en Madrido, enhavos 182 poemojn* el Blas de Otero, Miguel Hernández, Gabriel Celaya, Marcos Ana, García Lorca kaj ĝis 35 «engaĝiĝintaj, kontestemaj, kaj socirevoluciaj» aŭtoroj.

Jen, kun la afabla permeso de la tradukinto, la elhispanigo de «A galopar» de Rafael Alberti.

Galope
La tero, la tero, la tero hispana,
la vastaj, solecaj, dezertaj platgrundoj.
Galopu, ĉeval' blanka-krura,
popolo-rajdanto
al Suno kaj Luno.

Galopu jam, 
galopu jam,
ĝis ili putros en la mar'! 

Kiel koro sonas, resonas, resonas
la tero hispana ĉe l' hufuma kvaro.
Galopu, popolo-rajdanto,
ĉeval' blanka-krura,
ĉevalo el ŝaŭmo.

Galopu jam, 
galopu jam,
ĝis ili putros en la mar'!

Neniu, neniu, jen frontas neniu:
mort' estas neniu, se sur via selo.
Galopu, ĉeval' blanka-krura,
popolo-rajdanto,
ĉar vias la tero.

Galopu jam,
galopu jam,
ĝis ili putros en la mar'!


NOTO
* 5 poemojn el la antologio tradukis Jorge Camacho, 7 Fernando de Diego kaj la ceterajn 170 Miguel Fernández.

viernes, 3 de mayo de 2013

Hispanaj esperantistoj ekkongresas


Hodiaŭ ekas la 72-a Hispana Esperanto Kongreso en Zaragozo. Sub la kaloĉaja temo Lingvo kaj Sento preskaŭ cent esperantistoj partoprenas ĝis dimanĉo en prelegoj, vizitoj kaj muzikaj spektakloj.

La kongreson aranĝas la grupo Frateco, starigita en la jaro 1908. La aragona ĉefurbo gastigas la kongreson por la kvina fojo (antaŭe en 1921, 1954, 1967 kaj 1983).